27 maja 2021 r. dr Grzegorz Kuprianowicz, dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego wziął udział w konferencji naukowej „Regionalny wymiar procesów demograficznych. Województwo lubelskie na tle Polski w kontekście Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021”, zorganizowanej przez Rządową Radę Ludnościową oraz Urząd Statystyczny w Lublinie.
Podczas konferencji zaprezentowano procesy demograficzne dotyczące Południowego Podlasia, które wchodzi w skład województwa lubelskiego. W wypowiedziaсh podczas konferencji poruszono również temat konsekwencji deportacji ludności ukraińskiej regionu w XX w., która doprowadziła do utrzymującego się do dziś niedoboru ludności na tych terenach. Osobna sesja poświęcona była nowoczesnym procesom migracyjnym. W dyskusji podczas konferencji również wziął udział dyrektor PIN, dr Grzegorz Kuprianowicz.
23 maja 2021 roku dr Grzegorz Kuprianowicz, współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego wystąpił w programie „Przegląd Ukraiński”, w którym opowiedział o LXXIII Posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, które odbyło się 19 maja 2021 roku.
Oto kolejne przysłowia, powiedzenia, frazeologizmy ludowe, życzenia i inne przykłady małych form folklorystycznych, których bohaterami są – duchowny, Bóg i car. Cały czas funkcjonują one w codziennym języku mieszkańców wsi w gminie Czyże.
U batiuszkuow życie na kolosach (duchowny często zmienia parafię i miejsce zamieszkania).
U popa reszty nema.
Za czużoju swieczkoju (chocze) Bohu molitiś (gdy ktoś chce kogoś wykorzystać).
Stereżonnoho i Buoh stereże.
Daj Boże i wam toże (życzenia).
Car, Buoh i wojenśki naczalnik (o kimś przemądrzałym).
Ne ma cara, ne ma poradku.
Dumaj, ne dumaj i tak carom ne budesz.
Za cara Horocha, jak ludi było trocha (bardzo dawno).
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
90 lat temu na cmentarzu w Dubinach, położonym na zachód od wsi, został wzniesiony trzymetrowy, uwieńczony krzyżem monument z metalowym ukraińskim godłem narodowym z napisem „Борцям за Україну” (Bojownikom o Ukrainę) oraz datą „1931 24/V”. To materialny, a jednocześnie symboliczny ślad obecności w Hajnówce weteranów Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Zorganizowana grupa żołnierzy Armii URL, którzy wcześniej przebywali w obozach internowania, przybyli do Hajnówki w 1922 roku. Pracowali tu przy wyrębie lasu, w miejscowych tartakach oraz innych zakładach drzewnych. Hajnówka była dużym ośrodkiem emigracji ukraińskiej.
Jak czytamy w nr 3/2021 Ukraińskiego Pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”: „W 1924 r. zarejestrowano w Hajnówce 240 osób, w 1929 r. doliczono się 58 członków hajnowskiej kolonii, zaś w 1938 r. około stu. Natomiast w zjeździe ukraińskich emigrantów całego pow. bielskiego w 1928 r. miało uczestniczyć aż 320 osób”.
Data sprzed 90 lat „1931 24/V” ma związek z Symonem Petlurą, albowiem naczelny ataman został zamordowany przez bolszewickiego agenta pięć lat wcześniej, 25 maja 1926 r.
Pamięć żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej Podlaski Instytut Naukowy upamiętnił podczas ostatniej IV Podlaskiej Ukraińskiej Konferencji Naukowej „Podlasie w okresie kształtowania się nowej mapy politycznej Europy po pierwszej wojnie światowej”. Z okazji 100-lecia sojuszu polsko-ukraińskiego 1920 roku. Odsłużono wówczas panichidę oraz złożono kwiaty przy pomniku żołnierzy armii Ukraińskiej Republiki Ludowej na starym cmentarzu prawosławnym w Dubinach, a w trakcie obrad konferencyjnych wiele miejsca poświęcono kwestii obecności żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej na Podlasiu w okresie międzywojennym.
17 maja 2021 roku obyło się posiedzenie Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP, w którym wziął udział dr Grzegorz Kuprianowicz, dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego, współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Posiedzenie dotyczyło sytuacji i problemów mniejszości narodowych i etnicznych w czasie pandemii wirusa COVID-19.
Szczególnie ulubionymi bohaterami różnych przysłów i powiedzeń, zwłaszcza zaś frazeologizmów ludowych, są małe stworzenia – owady. Najpopularniejsze we wsiach gminy Czyże są porównania ludowe, a ich główny sens to podkreślenie pewnej cechy charakteru człowieka w odniesieniu do cechy owada – roboczy jak pszczoła, złyj jak osa, wyglądu – małyj jak błocha, a także zachowania – lipnut by pszczoły do medu.
Oto materiał zebrany we wsiach gminy Czyże.
Tak tiesno, szto j komar nosa ne wsadit.
Bzymczyt by mucha nad uchom.
Złyj jak osa, złuosny jak osa.
Nakurany jak czmiel (czmelie).
W koho pszczoły, w toho mied.
Roboczy by pszczoła.
Lipnuti by pszczoły do medu.
Sidieti bez roboty by truteń.
Murawlie po pleczuch chodiat (ciarki chodzą po plecach).
Małyj by błocha.
Giez kohoś wkusiw (bardzo zły).
Obsieli jak stonka kartochli.
Naduty by wosz (ktoś mały, gruby).
Wosz (wredny człowiek).
Woszy życie daruwali (ktoś mizerny).
Hnida (ktoś mizerny).
****
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
Można na niej przeczytać między innymi artykuły osób związanych z Podlaskim Instytutem Naukowym.
Strona jest dwujęzyczna i skierowana do szerokiego grona czytelników. Jej celem jest dostarczanie podstawowych informacji o czasopiśmie, a także popularyzacja artykułów, które ukazywały się w ciągu 30 lat istnienia dwumiesięcznika.
„Nad Buhom i Narwoju” to główne czasopismo Ukraińców na Podlasiu i jedno z najważniejszych czasopism środowiska ukraińskiego w Polsce. Możesz przeczytać w nim artykuły o historii, kulturze, tradycjach, literaturze i ukraińskim życiu społeczno-kulturalnym i edukacyjnym Północnego i Południowego Podlasia, Chełmszczyzny, Ziemi Brzeskiej i innych regionów, w których mieszkają Ukraińcy. Od 1999 r. dwumiesięcznik można czytać w Internecie. Od samego początku w jego tworzenie były zaangażowane osoby, które obecnie działają w Podlaskim Instytucie Naukowym.
Strona „Nad Buhom i Narwoju” została zaktualizowana z okazji 30-lecia pisma w ramach projektu Związku Ukraińców Podlasia, dzięki wsparciu Ministra Spraw Wewnętrznych i administracji RP.
12 maja 2021 r. przedstawiciele Podlaskiego Instytutu Naukowego wzięli udział w szkoleniu z obsługi wdrażanego Elektronicznego Systemu Udzielania Dotacji (ESUD) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji RP. Jego celem było zapoznanie uczestników z
funkcjonalnościami generatora wniosków.
Szkolenie skierowane było do przedstawicieli organizacji społeczno-kulturalnych mniejszości narodowych i etnicznych, organizacji społeczności kaszubskiej oraz organizacji działających na rzecz tych grup. Wzięło w nim udział ponad 60 osób, w tym ze Związku Ukraińców Podlasia, Towarzystwa Ukraińskiego i Podlaskiego Instytutu Naukowego.
ESUD to platforma informatyczna, która umożliwia między innymi przekazywanie informacji o zasadach postępowania przy udzielaniu dotacji na realizację, tworzenie umów oraz składanie sprawozdań.
Bardziej szczegółowe informacje zarówno o szkoleniu, jak i systemie ESUD można znaleźć pod linkami:
Od 1992 r. zespół pracowników Gminnego Ośrodka Kultury w Czyżach przy wsparciu pracowników Urzędu Gminy i przedstawicieli społeczności lokalnej redagował miesięcznik „Gazeta Czyżowska”. Jej redaktorem był zmarły niedawno Jerzy Jakimiuk. Był to Biuletyn Informacyjny Gminy Czyże, który stanowił istotne źródło informacji o gminie. Jak czytamy na stronie internetowej gminy, było to jedno z pierwszych pism lokalnych w regionie Puszczy Białowieskiej, relacjonujące wydarzenia gospodarcze, kulturalne, szkolne, zawierało wywiady, zagadnienia o tematyce rolniczej, itp.
„Gazeta Czyżowska” była czasopismem ogólnodostępnym, przez co mieszkańcy na bieżąco czerpali wiedzę na temat wydarzeń o zasięgu lokalnym i regionalnym.
Chociaż skromna w swej formie, z perspektywy lat okazuje się być cennym źródłem wiedzy o historii i tradycji wsi podlaskiej, a także o losach mieszkańców wsi w gminie. Znajdziemy w niej nie tylko opisy bieżących wydarzeń, relacje z koncertów czy uroczystości religijnych, ale też cenne teksty na temat folkloru, m.in. takich naukowców jak dr Nina Androsiuk czy prof. Irena Matus z Uniwersytetu w Białystoku. Na uwagę zasługuje cykl artykułów Lucyny Stalończyk z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku poświęcony dziejom nieistniejącej zabytkowej cerkwi w Czyżach.
Na łamach gazety ukazywały się liczne wspomnienia mieszkańców wsi w gminie oraz były opisywane losy kombatantów II wojny światowej. Drukowano też fragmenty prac magisterskich poświęcone tradycjom i zwyczajom takich wsi, jak np. Kuraszewo czy Klejniki. Ich autorkami były m.in. Ludmiła Dmitruk czy Wiera Krawczuk. W archiwalnych numerach przeczytamy w o zwyczajach bożonarodzeniowych wsi Podrzeczany, kolędowaniu w Kuraszewie, pieśniach i obrzędach żniwnych w Klejnikach oraz innych, zapomnianych już obrzędach, które dziś, po 20-30 latach, często są trudne do zrekonstruowania, ponieważ nie żyje już pokolenie urodzone w pierwszym dwudziestoleciu XX w. Trudno też czasami odtworzyć pieśni ludowe, których słowa znajdziemy w „Gazecie Czyżowskiej”.
Mimo że niektóre teksty są pisane alfabetem białoruskim, to zapis dobrze oddaje miejscową wymowę, co wskazuje na to, że autorami artykułów były osoby bardzo dobrze znające miejscową gwarę ukraińską.
W sumie ukazało się 68 numerów czasopisma oraz kilka numerów specjalnych. Bez wątpienia jest to dziś cenne źródło wiedzy o życiu mieszkańców gminy na przełomie XX i XXI wieku, a także o dawniejszej historii oraz zwyczajach ludowo-religijnych wsi w gminie Czyże.
Skany „Gazety Czyżowskiej” udostępnione przez pana Jerzego Plewę
***
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
Ukazał się trzeci w 2021 roku numer Ukraińskiego Pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”.
Jak zawsze w dwumiesięczniku można przeczytać o ostatnich wydarzeniach w życiu społeczności ukraińskiej na Podlasiu, a także artykuły poświęcone tematom o charakterze kulturalnym, społecznym, historycznym, literackim i folklorystycznym. Wśród nich widoczne miejsce zajmują teksty osób związanych z Podlaskim Instytutem Naukowym.
W trzecim numerze czasopisma dr Grzegorz Kuprianowicz, dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego, pisze w swoim artykule „NSP 2021 – wyznanie: Kościół prawosławny”б jak ważne jest wpisanie wyznania prawosławnego podczas Narodowego Spisu Powszechnego 2021 r.
Jerzy Gawryluk, redaktor naczelny „Nad Buhom i Narwoju” oraz zastępca dyrektora Podlaskiego Instytutu Naukowego, proponuje czytelnikom kolejny artykuł o dziejach Hajnówki, która w tym roku obchodzi 70-lecie nadania praw miejskich. W artykule z cyklu „Ukraiński teatr słowa z muzyką i jego podlaskie konteksty” pisze o znaczeniu rodziny Tobiłewiczów w historii teatru ukraińskiego oraz o teatrze ukraińskim we wsi Klejniki w gminie Czyże.
Ludmiła Łabowicz, sekretarz Podlaskiego Instytutu Naukowego, w cyklu „O naszej mowie prostej – nieprostej” analizuje podlaską leksykę związaną z tematem picia. Artykuły cyklu nie tylko dotyczą miejscowego bogatego słownictwa, ale też są pisane archaiczną gwarą podlaską. Oprócz tego autorka proponuje czytelnikom artykuł na temat folkloru ukraińskiego Podlasia w zapisach polskiego badacza Stanisława Dworakowskiego, a także wieści z podlaskich miast i gmin.
W kronice wydarzeń „З організованого життя над Бугом і Нарвою” można przeczytać o działaniach podlaskich organizacji, w tym Podlaskiego Instytutu Naukowego.
„Nad Buhom i Narwoju” można kupić w sieci KOLPORTER w powiecie bielskim, hajnowskim i siemiatyckim oraz w Białymstoku. Oprócz tego pismo jest dostępne w Centrum Kultury Prawosławnej w Białymstoku. Istnieje możliwość prenumeraty.