21 października 2021 r. w Bielsku Podlaskim w centrum miasta przy ul. Mickiewicza niedaleko od ratusza podczas prac ziemnych związanych z powstawaniem sieci gazowej wykopano i wydobyto na powierzchnię duże kamienie. Zdaniem archeologa może to świadczyć o tym, iż w tym miejscu mogą znajdować się zabytki archeologiczne mówiące o historii Bielska.

W ramach projektu folklorystycznego Instytutu pisano już o pieśniach lirycznych o miłości oraz o kobiecej doli. Inną grupą pieśni rodzinno-obyczajowych w folklorze ukraińskim są utwory o tragicznych wydarzeniach rodzinnych związanych z utratą członków rodziny. Należą do nich pieśni sieroce, w których opłakuje się trudny los sieroty. Takie utwory zostały również nagrane we wsiach gminy Czyże od miejscowych śpiewaków ludowych.

Bardzo ciekawą pieśnią liryczną z tej grupy jest „Prylitaje czorny woron”, która zaczyna się od słów:

Prylitaje czorny woron

Czystu wodu piti.

Oj, jak tiażko sirotini

Bez bateńkuw żyti.

Przedstawia ona los sieroty, która od dzieciństwa błąka się wśród obcych.

Oto fragment tej piosenki, która pokazuje trudne życie w obcej rodzinie. Zapraszamy do wysłuchania:

Dziewczyna-sierota często nie mogła poślubić ukochanego chłopca, ponieważ nie miała posagu. Dlatego bardzo często w pieśniach weselnych pojawiają się motywy sieroce. Oto przykład tekstu takiej pieśni weselnej ze wsi w gminie Czyże:

Na podwuorku nowy kołodeć i widro,

Oj, czom że twoho, Maniu, bateńka ne widno?

Oj perejdi sieni, komoru perejdi,

W nowuj komory swoho bateńka ty najdi.

Ne raz, ne dwa sieni, komoru perejszła,

W nowuj komory swoho bateńka ne naszła.

Spustiłasia na szyrokuju dolinu

I natrapiła na bateńkowu mohiłku:

– Oj, wstań, ustań, muoj ty bateńku, do mene.

W pieśniach tych często pojawiają się czułe słowa „bateńko” i „matiunka”, aby wzbudzić w słuchaczach współczucie dla sieroty, podkreślić tragedię sierocego życia.

Częstym motywem pieśni sierocych jest rozmowa sieroty ze zmarłymi rodzicami:

– Oj, wstań, oj, wstań, o muoj bateńku ruodniutki

Bo koło mene sidit bateńko czużutki.

– Oj ne wstanu, moje ditiatko, ne wstanu,

Bo zbudowali swetliczeńku tesowu.

Bo zbudowali bez okon, bez dwery, bez soncia

Oj, ne promowlu, moje dietiatko, ne słowcia.

Motywy sieroce pojawiają się także w pieśniach wiosennych. Najpopularniejsza z nich – „Kuje zazula”, śpiewana w różnych wersjach. Oto przykład ze wsi w gminie Czyże:

Bodaj zazula, bodaj sieraja

Na lieto ne kowała,

Jak wykowała moju matulu

Ja j sirotoj została.

Jak ja kowała, kowati budu,

Po sadu litajuczy.

Jak ty płakała, płakati budesz

Po ludiach horujuczy.

Zapraszamy również do wysłuchania tej ciekawej pieśni wiosennej z motywem sierocym:

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Już za trzy tygodnie, 19-20 listopada 2021 r., odbędzie się w Bielsku Podlaskim V Podlaska Ukraińska Konferencja Naukowa „Język ukraiński w przestrzeni kulturowej Podlasia”. Właśnie opublikowano program ramowy konferencji.

Można zapoznać się z nim w zakładce poświęconej konferencji na stronie Podlaskiego Instytutu Naukowego: PROGRAM RAMOWY V PUKN

Podczas konferencji odbędzie się pięć sesji:

Sesja І „Gwary ukraińskie Podlasia”

Sesja ІI „Toponimia i antroponimia Podlasia”

Sesja ІII „Język ukraiński w przestrzeni publicznej Podlasia”

Sesja IV „Kontakty międzydialektalne i międzyjęzykowe oraz twórczość literacka”

Sesja V „Historia i kultura Podlasia”

Tradycyjnie podczas konferencji odbędą się wydarzenia towarzyszące, w tym roku cztery:

– Prezentacja koncepcji Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”;

– Prezentacja opowiadań ukraińską gwarą podlaską Wasi Platoniszyna (Bazylego Poskrobki) Tak rozkazuwali (Białystok 2021);

– Prezentacja monografii Suraż – średniowieczny gród na pograniczu mazowiecko-rusko-litewskim, pod red. Dariusza Krasnodębskiego i Hanny Olczak (Warszawa 2020);

– Prezentacja koncepcji, działalności i zasobów Archiwum Podlaskiego.

Konferencja odbywa się dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczpospolitej Polskiej, dzięki wsparciu osób prywatnych oraz przy wsparciu Ambasady Ukrainy w Rzeczypospolitej Polskiej, Burmistrza Miasta Bielsk Podlaski, Burmistrz Kleszczel, Wójta Gminy Bielsk Podlaski.

21-24 października odbywał się XXX Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu „Podlaska Jesień” organizowany przez Związek Ukraińców Podlasia. Jednym z jego współorganizatorów był Podlaski Instytut Naukowy.

W ramach festiwalu odbyło się wiele różnorodnych wydarzeń: prezentacje przedstawienia teatralnego dla dzieci „Złotowłosa” w wykonaniu aktorów Wołyńskiego Teatru Lalek z Łucka (Ukraina), liczne koncerty w wykonaniu zespołów z Polski i Ukrainy, koncert jubileuszowy z okazji 25-lecia Ukraińskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Ranok”, 25-lecia Ukraińskiego Zespołu Pieśni „Hiłoczka”, 30-lecia Zespołu Folklorystycznego „Rodyna”, 40-lecia zespołu śpiewaczego z Czeremchy-Wsi, a także koncert galowy XVII Konkursu Piosenki Ukraińskiej „Z Pidlaśkoji krynyci”.

Tegoroczne wydarzenia festiwalu odbywały w Czeremsze, Białymstoku, Narwi, Bielsku Podlaskim, Siemiatyczach, Orli i Hajnówce.

Festiwal „Podlaska Jesień” odbył się dzięki: dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Spraw Zagranicznych Ukrainy, dofinansowaniu ze środków z budżetu Miasta Białegostoku, a także przy wsparciu finansowym: Burmistrza Miasta Bielsk Podlaski, Burmistrza Miasta Hajnówka, Burmistrza Miasta Siemiatycze, Gminy Narew, Gminy Bielsk Podlaski oraz Wójta Gminy Czeremcha.

Kozak to – tak jak Dunaj czy Ukraina – słowo-klucz ukraińskich tradycyjnych utworów ludowych. Podobnie jest na Podlasiu, gdzie do dziś są popularne pieśni, w których pojawia się obraz kozaka, stanowiący bezpośrednie odwołanie do heroicznej przeszłości Ukrainy. Kozak w folklorze ukraińskim, w tym także w utworach śpiewanych we wsiach gminy Czyże, występuje najczęściej w bardziej ogólnym znaczeniu – to posiadający wszelakie przymioty wewnętrzne i zewnętrzne ideał młodego mężczyzny.

Nietrudno znaleźć przykłady pieśni lirycznych, w których pojawia się kozak jako ukochany dziewczyny. Bardzo często w utworach o tematyce miłosnej jest też używana pieszczotliwa forma „kozaczeńko”. Oto przykład jednej z takich pieśni – „Tam u miesti na rynoczku”. Zapraszamy do posłuchania fragmentu:

Kozak pojawia się też w pieśniach obrzędowych, np. weselnych. Jako przykład można podać przyśpiewki weselne, które były kiedyś śpiewane drugiego dnia wesela – w poniedziałek, po pierwszej nocy młodej pary w domu pana młodego (mołodoho). Miały one charakter dialogu między gośćmi weselnymi a panną młodą (mołodoju):

Oj wyszła, wyszła zza liesa chmara,

Z kim młoda Manieczka siuju nuocz spała?

Czy z kozakami pud kalinoju,

Czy z młodym Wanieju pud perynoju?

Ne z kozakami pud kalinoju,

No z młodym Wanieczkom pud perynoju.

Niestety, dawny miejscowy repertuar jest zapominany, a śpiewacy urodzeni już po II wojnie światowej coraz częściej śpiewają popularne piosenki ukraińskie, oczywiście dostosowując słowa do miejscowej wymowy gwarowej. Jako przykład można podać utwór „Mieseć na nebi zorońki swietiat”, w którym również pojawia się obraz kozaka:

Miesieć na nebi, zorońki swietiat

Ticho po mory czowen pływe.

Czyja to diwczyna piesniu spiwaje?

A kozak czuje, serdeńko mre.

Oto fragment do wysłuchania w wykonaniu kobiet z gminy Czyże:

Fotografia ze zbiorów udostępnionych Podlaskiemu Instytutowi Naukowemu przez Mikołaja Jagodnickiego

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Dr Grzegorz Kuprianowicz z Podlaskiego Instytutu Naukowego uczestniczył w konferencji „Wielkie powroty. O dziełach sztuki, zbiorach bibliotecznych, archiwaliach i świętościach polskiego prawosławia utraconych i wywiezionych w czasie I i II Wojen Światowych”, która w dniach 15-17 października 2021 roku odbyła się w stauropigialnym monasterze prawosławnym św. Onufrego Wielkiego w Jabłecznej. Konferencja poświęcona była losom materialnego dziedzictwa prawosławia w Polsce. Zorganizowana została dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu „Dyplomacja publiczna 2021” we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Białej Podlaskiej.

Konferencja zainicjowała cykl międzynarodowych wydarzeń naukowych organizowanych przez monaster św. Onufrego pod przewodnim tytułem „Prawosławna liturgia i sztuka dawnej Rzeczypospolitej”. Obradom konferencji przewodniczył namiestnik stauropigialnego męskiego monasteru prawosławnego św. Onufrego Wielkiego w Jabłecznej o. archimandryta Piotr (Dawidziuk). Koordynatorem konferencji był Witali Michalczuk z Muzeum ikon w Warszawie. W konferencji wzięli udział badacze z Polski, Białorusi, Litwy, Rosji i Ukrainy. Ze względu na stan wyjątkowy w pasie przygranicznym konferencja odbyła się w formacie zamkniętym.

Dr Grzegorz Kuprianowicz wygłosił podczas konferencji referat pt. „Kościół prawosławny w diecezji chełmsko-podlaskiej pod koniec drugiej wojny światowej i w pierwszych latach powojennych”. Badacz zaprezentował w nim kontekst historyczny losów dziedzictwa materialnego Kościoła prawosławnego w latach czterdziestych XX w.

Foto: Łukasz Hajduczenia, archiwum

21-24 października 2021 r. odbędzie się jubileuszowy XXX Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu „Podlaska Jesień”, organizowany przez Związek Ukraińców Podlasia. Jednym z jego współorganizatorów jest Podlaski Instytut Naukowy.

Festiwal „Podlaska Jesień” to najważniejsze wydarzenie kulturalne ukraińskiego środowiska podlaskiego. Odbywa się on w wielu miejscowościach regionu i obejmuje różnorodną prezentację kultury ukraińskiej.

W tym roku w ramach imprezy, oprócz koncertów muzycznych, przewidziano takie wydarzenia, jak: przedstawienie teatralne dla dzieci „Złotowłosa” w wykonaniu aktorów Wołyńskiego Teatru Lalek z Łucka (Ukraina), koncert jubileuszowy z okazji 25-lecia Ukraińskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Ranok”, 25-lecia Ukraińskiego Zespołu Pieśni „Hiłoczka”, 30-lecia Zespołu Folklorystycznego „Rodyna”, a także koncert galowy XVII Konkursu Piosenki Ukraińskiej „Z Pidlaśkoji krynyci”.

Tegoroczne wydarzenia festiwalu będą się odbywać w Czeremsze, Białymstoku, Narwi, Bielsku Podlaskim, Siemiatyczach, Orli i Hajnówce.

Dokładny program festiwalu jest dostępny na stronie Związku:

http://zup.org.pl/aktualnosci/xxx-festiwal-kultury-ukrainskiej-na-podlasiu-podlaska-jesien-program/

12 października 2021 r. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz jako współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych wziął udział w posiedzeniu Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP. Podczas spotkania wraz z przedstawicielem mniejszości niemieckiej w KWRiMNIE Bernardem Gaidą przedstawił stanowisko mniejszościowej części Komisji Wspólnej w kwestii włączenia działań dotyczących mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym w do Krajowego Planie Odbudowy.

Przedstawiciele mniejszości wskazywali, dlaczego tak ważne jest stworzenie specjalnych mechanizmów umożliwiającym mniejszościom korzystanie z Krajowego Planu Odbudowy, którego celem jest odbudowa gospodarki i życia społecznego po pandemii. Program, finansowany ze środków Unii Europejskiej, obejmuje różnorodne obszary, w których niezwykle potrzebne jest wsparcie także dla mniejszości narodowych i etnicznych, które ze względu na małą liczebność i rozproszenie znajdują się w szczególnej sytuacji. Podkreślono, że bez stworzenia specjalnych mechanizmów włączenia mniejszości do Krajowego Planu Odbudowy mogą one skorzystać w ograniczony sposób.

Link do zapisu posiedzenia:

https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/transmisje_arch.xsp?unid=F62DDA6B60660DA8C125876400460516

W niedzielę 7 listopada 2021 r. odbędzie się współorganizowany przez Podlaski Instytut Naukowy oraz Towarzystwo Ukraińskie wykład dr Andrzeja Jekaterynczuka „Przemiany tożsamości ukraińskiej: ukraińska mniejszość narodowa w Polsce oraz migranci z Ukrainy – podobieństwa i różnice”. Dr Andrzej Jekaterynczuk jest pracownikiem naukowym Instytutu Socjologii UMCS w Lublinie, jednocześnie jest związany z Podlaskim Instytutem Naukowym. Wykład odbędzie się w Lublinie w ramach cyklu „Lubelskie Czytania”. Podczas spotkania odbędzie się również prezentacja nowej książki dra Andrzeja Jekaterynczuka „Tożsamości zbiorowe Ukraińców w okresie niepodległości”, Lublin 2020.

Wykład odbędzie się dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Dokładna informacja:

https://www.facebook.com/events/4804151066275338/?ref=newsfeed