29 lipca odbyło się w Bielsku Podlaskim drugie posiedzenie Kapituły Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej. Nagroda została ustanowiona kilka miesięcy temu przez Towarzystwo „Podlaski Instytut Naukowy” oraz Związek Ukraińców Podlasia. Celem Nagrody jest promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia poprzez uhonorowanie i nagrodzenie osób, które odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu, badaniach i rozwoju kultury i języka ukraińskiego Podlasia. W skład Kapituły Nagrody wchodzą: dr Andrzej Artemiuk, Jerzy Gawryluk, dr Grzegorz Kuprianowicz i Ludmiła Łabowicz.

Podczas swojego drugiego posiedzenia Kapituła uzgodniła procedurę wskazywania kandydatów na laureatów Nagrody. Większość posiedzenia zajęły dyskusje i wstępne wskazywanie kandydatów na laureatów Nagrody w poszczególnych kategoriach: Twórczość literacka, Działalność naukowa, Działalność popularnonaukowa, Twórczość publicystyczna.

Głosowanie i ostateczna decyzja Kapituły o przyznaniu Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za rok 2022 odbędzie się na jesiennym posiedzeniu  Kapituły. Następnie odbędzie się konferencja prasowa, na której zostanie przekazana informacja o tegorocznych laureatach Nagrody. Uroczyste wręczenie Nagród planowane jest w październiku br.

Informacje o nagrodzie oraz procesie jej przyznawania dostępne są na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego w Aktualnościach oraz w zakładce: https://www.pninstytut.org/populyzacziya/pidlyaska-naukovo-literaturna-nagoroda/

Ustanowienie i przyznawanie Nagrody jest jednym z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.

W poprzednim artykule została przedstawiona ogólna charakterystyka parafii prawosławnej w Nowoberezowie pod kątem tradycji imienniczych. Tym razem zostaną pokazane ciekawsze nazwiska patronimiczne (odojcowskie), a więc powstałe od imienia przodka, które udało się zapisać na cmentarzu w Nowoberezowie. Wybrano głównie formy rzadsze i o pochodzeniu mniej oczywistym, nie zawsze do końca jednoznacznie wyjaśnione przez badaczy (niekiedy badacze wywodzą pochodzenie nazwiska od kilku imion).

Zostały pominięte formy, których pochodzenie jest najczęściej dobrze znane (np. Adamczuk, Iwaniuk, Dawidiuk/Dawidziuk, Maksymiuk, Romaniuk czy Wasiluk).

Nazwiska patronimiczne mieszkańców parafii Nowoberezowo, podobnie jak innych parafii prawosławnych na Podlasiu, powstały najczęściej od gwarowych form imion, a więc np.:

pol. Cyryl – dial. Kiryło – Kiryluk,

pol. Eustachy – dial. Ostapko – Ostapczuk,

pol. Mojżesz – dial. Misiejko – Misiejczuk.

Inskrypcje nagrobne na cmentarzu w Nowoberezowie zostały najczęściej sporządzone z wykorzystaniem alfabetu rosyjskiego, rzadziej polskiego. Często też w rosyjskim wariancie zostały zapisane nazwiska mieszkańców parafii (np. Северынюк).

Tutaj zostaną podane oficjalne polskie warianty nazwisk, które są obecnie używane przez mieszkańców parafii w Nowoberezowie. Warto zaznaczyć, że niekiedy są to formy przekształcone (pierwotnie zrusyfikowane, potem też spolonizowane), dlatego też często odbiegają one od wariantów nazwisk, które można znaleźć w dawnych metrykach parafialnych, np. pierwotne nazwisko Hawryluk (od gwarowej formy imienia Gabriel – Hawryło) funkcjonuje dziś już tylko w wersji Gawryluk.

Oto ciekawsze formy nazwisk patronimicznych, wybrane spośród wielu umieszczonych na inskrypcjach nagrobnych na cmentarzu prawosławnym w Nowoberezowie. Najpierw podana zostaje oficjalna forma w języku polskim, następnie wariant gwarowy imienia, od którego utworzono nazwisko (w wersjach zapisanych w publikacjach na temat imion na Podlasiu, m.in. w książce Bazylego Tichoniuka „Imiona i ich formy na pograniczu polsko-białoruskim od XVI wieku do roku 1839”, Zielona Góra 2000, niekiedy w wariancie gwarowym zapisanym przez autorkę artykułu w okolicznych miejscowościach). Po wariancie gwarowym zostaje podana forma imienna w języku polskim i ukraińskim.

Bołtruczuk – Bołtruk – pol. Bartłomiej, ukr. Варфоломій

Gacuta – Hacuta – pol. Attes lub Gabriel, ukr. Аттій, Гаврило

Gierman – Herman – pol. German, ukr. Герман

Jakoniuk – Jakon – pol. Hiacynt (Jacenty, Jacek), ukr. Якінф (Яцент, Яцко)

Jaroszuk – Jarosz – pol. Hieronim, Hieroteusz lub Jarosław, ukr. Єронім, Єрофій, Ярослав

Jeroma – możliwe pochodzenie od imienia Jeroma/Jaroma – pol. Jeremiasz, ukr. Веремій (Єремія, Ярема)  

Juszczuk – Juszko – pol. Eutymiusz lub Just, ukr. Євтим (Юхим), Юст

Kaliszuk – Kalisz – pol. Kalistrat, ukr. Калістрат

Karpiej – możliwe pochodzenie od imienia pol. Karp, ukr. Карп

Kindiuk – Kindej – pol. Kindej, ukr. Кіндей (Кінд)

Kubajczuk – Kubaj – pol. Jakub, ukr. Яків

Kuczko – Kuczko – pol. Akacjusz, Akution, Kutoniusz lub Mikołaj, ukr. Акакій, Миколай

cdn.

************************************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Na stronie internetowej tygodnika ukraińskiego „Nasze Słowo” ukazał się artykuł autorstwa Ludmiły Łabowicz dotyczący I Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”

Link: https://nasze-slowo.pl/po-svojomu-ne-lyshe-govoryty-ale-j-pysaty/

Konkurs przeznaczony jest dla osób, które posługują się ukraińskimi dialektami województwa podlaskiego, a ponadto piszą w nich także utwory literackie (lub chcą zacząć). Prace można nadsyłać do końca 2022 roku na adres poswojomu@gmail.com. Osoby zainteresowane szczegółami znajdą wszystkie informacje oraz regulamin konkursu na stronie internetowej www.pninstytut.org (w zakładce „Promocja”).

Konkurs odbywa się jako jedno z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, finansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.

W audycji Ukraińskie Słowo dostępnej na kanale YouTube Związku Ukraińców Podlasia można usłyszeć relację z pierwszego posiedzenia Kapituły Podlaskiej Nagrody Naukowo- Literackiej.

O nagrodzie opowiedział dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz.

Link do audycji: https://www.youtube.com/watch?v=8LsgnfgSHVE&t=826s&ab_channel=Zwi%C4%85zekUkrai%C5%84c%C3%B3wPodlasia

Informacje o nagrodzie oraz procesie jej przyznawania dostępne są na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego w Aktualnościach oraz w zakładce: https://www.pninstytut.org/populyzacziya/pidlyaska-naukovo-literaturna-nagoroda/

Ustanowienie i przyznawanie Nagrody jest jednym z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.

7 lipca 2022 r. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz wygłosił wykład podczas spotkania z cyklu „Naszi besidy”, organizowanego przez Bractwo Młodzieży Prawosławnej Diecezji Przemysko-Gorlickiej. Spotkania odbywają się on-line i bierze w nich udział nie tylko prawosławna młodzież z diecezji przemysko-gorlickiej.

Wykład dyrektora PIN poświęcony był tematowi „Akcja „Wisła” i jej wpływ na życie Cerkwi prawosławnej”. W tym roku mija 75. rocznica tej akcji deportacyjnej. Podczas wykładu przedstawiono skutki akcji „Wisła” dla Kościoła prawosławnego na Łemkowszczyźnie, Chełmszczyźnie oraz Południowym Podlasiu, zarówno w czasie samej deportacji, jak i w dłuższej perspektywie historycznej. Zaprezentowano również ogólne informacje historyczne dotyczące przebiegu akcji „Wisła”.

Ukazał się trzeci w tym roku numer Ukraińskiego Pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”. Jak zawsze w dwumiesięczniku znalazły się artykuły osób, związanych z Podlaskim Instytutem Naukowym oraz teksty poświęcone przedsięwzięciom Instytutu.

W trzecim numerze czasopisma Jerzy Gawryluk, redaktor naczelny „Nad Buhom i Narwoju” oraz zastępca dyrektora Podlaskiego Instytutu Naukowego, proponuje czytelnikom artykuł „Czas niszczy przeszłość, ale musimy „wynaleźć siebie” na nowo”. W numerze znalazły się również dwa jego artykuły o kamienieckiej wieży, a także o Pawle Charłampowiczu.

Ludmiła Łabowicz, sekretarz Podlaskiego Instytutu Naukowego, pisze o propagandzie rosyjskiej podczas wojny na Ukrainie. Oprócz tego w cyklu „O naszej mowie prostej – nieprostej” analizuje podlaską leksykę związaną z urodą.

Na łamach numeru 3/2022 „Nad Buhom i Narwoju” o ostatniej aktywności Instytutu można przeczytać w kronice wydarzeń „З організованого життя над Бугом і Нарвою”. Jest również informacja zachęcająca do tego, by wziąć udział w Podlaskim Konkursie Literackim „Piszemo po swojomu”, organizowanym przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia.

W rubryce „Z podlaskiego archiwum” można przeczytać „Stanowisko środowiska ukraińskiego Podlasia w obliczu działań Federacji Rosyjskiej”, które w imieniu Podlaskiego Instytutu Naukowego podpisał dr Grzegorz Kuprianowicz, dyrektor PIN.

„Nad Buhom i Narwoju” można kupić w sieci KOLPORTER w całej Polsce. informację, gdzie jest sprzedawane czasopismo, można znaleźć pod linkiem:

Oprócz tego pismo jest dostępne w Centrum Kultury Prawosławnej w Białymstoku, a od numeru 1/2022 – również w formie e-prasy. Elektroniczna wersja czasopisma jest do kupienia pod linkiem:

https://eprasa.pl/news/nad-buhom-i-narwoju

Istnieje możliwość prenumeraty.

Od numeru 1/2022 czasopismo „Nad Buhom i Narwoju” jest dostępne w całości w kolorze.

Na stronie internetowej Związku Ukraińców Podlasia pojawiła się informacja o posiedzeniu Kapituły Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej. Nagroda została ustanowiona kilka miesięcy temu przez Stowarzyszenie „Podlaski Instytut Naukowy” oraz Związek Ukraińców Podlasia. Celem Nagrody jest promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia poprzez uhonorowanie i nagrodzenie osób, które odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu, badaniach i rozwoju kultury i języka ukraińskiego Podlasia.

Informacje o nagrodzie oraz procesie jej przyznawania dostępne są na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego w Aktualnościach oraz w zakładce: https://www.pninstytut.org/populyzacziya/pidlyaska-naukovo-literaturna-nagoroda/

Ustanowienie i przyznawanie Nagrody jest jednym z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.

Parafia prawosławna w Nowoberezowie (gwarowo Nowe Berezowo, taki też wariant nazwy wsi był formą oficjalną do końca 2002 roku) znajduje się w dekanacie Hajnówka diecezji warszawsko-bielskiej. Obejmuje ona następujące miejscowości: Nowoberezowo, Borek, Chytra, Czyżyki, Dubicze Osoczne, Nowokornino, Progale, Stare Berezowo, Szostakowo i Wygoda, należące w przeważającej większości do gminy Hajnówka.

Na terenie parafii funkcjonują 3 cerkwie oraz 5 kaplic, z czego aż dwie cerkwie i dwie kaplice znajdują się w samym Nowoberezowie.

Parafialną świątynią jest cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, jednak na uwagę – ze względu na swój zabytkowy charakter – zasługuje pochodząca z 1771 roku cerkiew św. Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa.

Za wsią znajdują się dwa cmentarze. Starszy, zabytkowy, był już opisywany na stronie Podlaskiego Instytutu Naukowego:

Z połowy XIX wieku pochodzi cmentarz prawosławny z cerkwią pw. Przemienienia Pańskiego, znajdujący się za wsią, w pobliżu wsi Wygoda.

Uwagę badacza dawnego imiennictwa podlaskiego zwrócą różnorodne formy imienne, a także nazwiska.

Parafia w Nowoberezowie ma swoje własne ciekawe tradycje imiennicze. Odwiedziwszy cmentarz, można spotkać takie charakterystyczne nazwiska, jak Biryłko, Czurak, Gacuta, Jałoza, Kicel, Kubajczuk, Moroz, Owłasiuk, Plis, Szwed, Szwarc czy Treszczotko. Często po nazwisku można się domyślić, skąd pochodzi jego użytkownik lub jego przodkowie. Np. nazwisko Plis jest charakterystyczne dla wsi Szostakowo, Treszczotko jest niezwykle popularne we wsi Stare Berezowo.

Wiele form nazwisk powstała prawdopodobnie od przezwisk, np. Kobyłko, Moroz, Szpilko, jednak dziś trudno z pełnym przekonaniem wyjaśnić, dlaczego przodka osoby noszącej dane nazwisko przezywano w taki, a nie inny sposób (Moroz – bo ktoś był chłodny w kontaktach z innymi?). Niektóre nazwiska postały od zajęć  przodków (Tokarczuk – tokarko, tzn. syn tokarza). Jednak zdecydowana większość form nazwisk, podobnie zresztą jak i w innych wsiach Podlasia między Bugiem a Narwią, została utworzona od gwarowych form imion, a więc np.

Jawdosiuk – Jawduoś – Eudokiusz,

Omeljaniuk – Omelan – Emilian,

Osipiuk – Osip – Józef.

Jakie ciekawsze nazwiska, utworzone od form patronimicznych, a więc od imienia przodka, udało się zapisać na cmentarzu w Nowoberezowie – przedstawimy w kolejnym artykule.

Cdn.

************************************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Archiwum Podlaskie, działające w ramach Podlaskiego Instytutu Naukowego, stale uzupełniane jest o nowe materiały. W maju i lipcu 2022 r. do Archiwum Podlaskiego przekazano kolejne materiały ze spuścizny zmarłego w 2018 r. Bogdana Martyniuka. Był on warszawskim lekarzem i działaczem ukraińskim, który prowadził szeroko zakrojoną działalność w zakresie ochrony zabytków sztuki cerkiewnej oraz jej popularyzacji wśród dzieci i młodzieży.

26 maja br. do Podlaskiego Instytutu Naukowego do Bielska Podlaskiego przybył Medard Lech, przyjaciel B. Martyniuka i kustosz jego spuścizny. Przekazał on dla Archiwum Podlaskiego na ręce archiwisty i dyrektora PIN dra Grzegorza Kuprianowicza kolejną część spuścizny archiwalnej B. Martyniuka. Wśród przekazanych materiałów znalazły się dokumenty osobiste, liczne slajdy, fotografie, korespondencja.

Tego dnia Archiwum Podlaskie odwiedził również inny przyjaciel śp. B. Martyniuka – Jan Chwaszczewski, który także odegrał ważną rolę w zachowaniu spuścizny po warszawskim lekarzu i działaczu oraz przekazaniu jej do Archiwum Podlaskiego. Goście zapoznali się z zbiorami Archiwum Podlaskiego. W rozmowie z dyrektorem PIN poruszono szereg kwestii związanych z zachowaniem spuścizny oraz uhonorowaniem pamięci Bohdana Martyniuka, piąta rocznica śmierci którego przypada w 2023 r.

Na początku lipca zasób Archiwum Podlaskiego wzbogaciły z kolei elektroniczne kopie korespondencji dra Bohdana Martyniuka ze znanym ukraińskim pisarzem emigracyjnym rodem z Wołynia, który był jego krewnym. Wśród przekazanych materiałów znajdują się skany kilku listów i koperty.

Archiwum Podlaskie działa w strukturze Podlaskiego Instytutu Naukowego od 2020 roku. Jego funkcjonowanie jest finansowane dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

4 lipca odbyło się pierwsze posiedzenie Kapituły Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej. Nagroda została ustanowiona kilka miesięcy temu przez Stowarzyszenie „Podlaski Instytut Naukowy” oraz Związek Ukraińców Podlasia. Celem Nagrody jest promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia poprzez uhonorowanie i nagrodzenie osób, które odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu, badaniach i rozwoju kultury i języka ukraińskiego Podlasia.

W skład Kapituły Nagrody wchodzą: dr Andrzej Artemiuk, Jerzy Gawryluk, dr Grzegorz Kuprianowicz i Ludmiła Łabowicz. Na pierwszym posiedzeniu Kapituła zatwierdziła „Regulamin Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej”. Uzgodniono również zasady funkcjonowania i plan pracy Kapituły i ustalono, że jej drugie posiedzenie odbędzie się latem, trzecie we wrześniu lub na początku października, nastąpi wtedy ogłoszenie laureatów Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za rok 2022.

Informacje o nagrodzie oraz procesie jej przyznawania dostępne są na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego w Aktualnościach oraz w zakładce: https://www.pninstytut.org/populyzacziya/pidlyaska-naukovo-literaturna-nagoroda/

Ustanowienie i przyznawanie Nagrody jest jednym z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.