Biblioteka Podlaskiego Instytutu Naukowego wzbogaciła się o dwa dodatkowe tomy „Słownika Języka Ukraińskiego: w 11 tomach” – pierwszego w historii wielkiego słownika języka ukraińskiego.
Nasza biblioteka posiada już 11 tomów „Słownika Języka Ukraińskiego” wydanych w latach 1970-1980, a dwa kolejne tomy wydane w 2017 roku przekazała nam badaczka Maryna Tkaczuk, pracownica Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, która przebywała na Północnym Podlasiu na zaproszenie Podlaskiego Instytutu Naukowego.
Dziękujemy za ten cenny dar dla naszej biblioteki.
Biblioteka Podlaskiego Instytutu Naukowego w naturalny sposób kształtuje się od początku istnienia Instytutu. Posiada już ponad tysiąc pozycji. Jej funkcjonowanie jest finansowane dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Trzy tygodnie temu w ramach projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, przedstawiono imiona męskie, które były najczęściej nadawane w dawnej unickiej parafii Czyże w 1780 roku.
Tym razem w artykule zostaną przedstawione imiona żeńskie, które były najczęściej nadawane w parafii Czyże w 1780 roku.
Warto przypomnieć, że w tym roku w parafii Czyże ochrzczono 91 dzieci, w tym żadnej pary bliźniąt. 46 dzieci to byli chłopcy, a 43 – dziewczynki, a więc więcej w 1780 roku urodziło się chłopców niż dziewcząt. Przy dwóch zapisach nie podano imienia dziecka.
Warto przypomnieć, że zapisy były sporządzone w języku polskim, jednak wiele form imion zostało podanych w formie gwarowej.
Jakie imiona w 1780 roku nadawano dziewczynkom?
W zestawieniu najpierw zostaje podana forma w języku polskim, następnie w języku ukraińskim, na koniec – liczba ochrzczonych dzieci. W nawiasie znalazła się forma imienna, pojawiająca się w metrykach (najczęściej w bierniku lub narzędniku) – w celu pokazania, w jaki sposób pod koniec XVIII w. zapisywano imiona.
Agata – Агафія – 6 (Agatę, Ahafią, Ahafię)
Agnieszka – Агнія – 1 (Agniszkę)
Agrypina – Агрипина – 1 (Ahrypine)
Akilina – Акилина, Килина – 1 (Kwiline)
Anastazja – Анастасія – 2 (Anastazyą)
Anna – Анна – 3 (Anne)
Barbara – Варвара – 2 (Barbare, Barbarę)
Daria – Дарія – 1 (Daryą)
Dominika – Домініка – 2 (Dominikę)
Eufemia – Єфимія – 1 (Ewfimie)
Eufrozyna – Єфросинія – 3 (Efrosyne, Efrozynę)
Julianna – Уляна – 1 (Juliane)
Katarzyna – Катерина – 2 (Katarzyne)
Ksenia – Ксенія – 1 (Xienie)
Maria – Марія – 1 (Maryą)
Marianna – Маріанна – 4 (Maryane, Maryanną, Maryanne), w tym raz z imieniem Krystyna – (Maryanne Krystyne)
Melania – Меланія – 1 (Mełaszkę)
Natalia – Наталія – 1 (Natalią)
Paraskewa –Парасковія – 3 (Paraskę, Paraskiewią)
Pelagia – Пелагія – 2 (Pełachię, Pełahie)
Tekla – Текля – 3 (Tekle)
Teodora – Федора – 1 (Teodore)
Jak widać, dziewczynkom nadawano dość różnorodne imiona. Najczęściej w 1780 r. proboszcz wybierał imię Agata (6 razy). Na drugim miejscu jest Marianna (4 razy, w tym raz z imieniem Krystyna), które w XVIII w. mogło być po prostu wariantem imienia Maria. Popularnością cieszyły się także imiona Anna, Eufrozyna, Paraskewa i Tekla (3 razy). Dwukrotnie nadano imiona: Anastazja, Barbara, Dominika, Katarzyna i Pelagia. Pozostałe imiona nadano tylko raz.
20 lat wcześniej, a więc w 1760 roku, najpopularniejsze były imiona: Marianna (nadane 6 razy), a także Agata, Anna, Eudokia, Eufemia, Ksenia, Justyna i Teodora (nadane 3 razy).
Popularność imion wynikała z faktu, jakiego świętego czczono w dniu ochrzczenia dziecka. Ponieważ jednak imion żeńskich jest mniej, dlatego też duchowny miał większą swobodę, wybierając imię dla dziewczynki.
Co ciekawe, imię Agnieszka w tym czasie nadawano dziewczynkom rzymskokatolickim; porównując z metrykami z innych lat, widać, że nie było ono popularne wśród ludności unickiej.
Jeśli chodzi o sposób zapisu, to wiele imion w metrykach z 1780 roku zapisano po polsku (Agatę, Barbarę), niektóre pojawiają się w formie zbliżonej do gwarowej (Mełaszkę, Paraskę).
************************************
Materiały zebrała i opracowała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Biblioteka Podlaskiego Instytutu Naukowego wzbogaciła się o najnowsze publikacje – książki podlaskiego badacza przeszłości Jerzego Plewy.
Pierwsza w nich to monografia „Czyże, Łuszcze – wsie królewskie”, poświęcona kolejnym wsiom w gminie Czyże: Łuszczom i Czyżom. To już czwarta, a jednocześnie najobszerniejsza monografia autora oraz piąta o wsiach w gminie Czyże. Bogactwo fotografii archiwalnych dopełnia historia podlaskich miejscowości, opisana na bazie dokumentów oraz wspomnień najstarszych mieszkańców. Monografia ukazała się dzięki środkom gminy Czyże oraz przy wsparciu sponsorów.
Druga książka „Nasze seło, prawda i wydumane” to zbiór opowiadań pisanych ojczystym językiem autora – gwarą ukraińską wsi Kuraszewo w gminie Czyże. Książka ukazała się przy wsparciu Związku Ukraińców Podlasia. Opiera się ona na opowieściach mieszkańców gminy Czyże.
Promocja obu publikacji odbyła się 6 maja 2023 roku w świetlicy wiejskiej w Czyżach.
Autor obu książek, Jerzy Plewa, to miłośnik, badacz i popularyzator podlaskiej historii i kultury, laureat Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za rok 2022 w kategorii „Działalność popularnonaukowa”, przyznawanej przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia.
Biblioteka Podlaskiego Instytutu Naukowego liczy już ponad tysiąc publikacji. Jej funkcjonowanie jest finansowane dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
19 maja 2023 roku odbyło się trzecie posiedzenie jury I Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”, organizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia.
Do składu jury wchodzą 4 osoby: Eugenia Gawryluk – ukraińska poetka z Bielska, członkini Narodowego Związku Pisarzy Ukrainy; Ludmiła Łabowicz – dziennikarka, filolog, badaczka gwar podlaskich, sekretarz Podlaskiego Instytutu Naukowego; Lubow Frolak – językoznawca-dialektolog, badaczka gwar ukraińskich, pracownik naukowo-dydaktyczny Katedry Językoznawstwa Słowiańskiego Instytutu Językoznawstwa i Literaturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; Natalia Babina – ukraińska pisarka pochodząca z Berestejszczyzny.
Na posiedzeniu jury wyłoniło laureatów konkursu. Ogłoszenie wyników I Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu” planowane jest na drugą połowę czerwca 2023 roku.
Celem Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu” jest zachęcenie osób znających i używających ukraińskich gwar Podlasia do twórczości literackiej we własnym języku.
******************************************
Konkurs odbywa się jako jedno z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
21 maja 2023 roku w programie „Dumka Ukraińska” w Radiu Białystok dr Grzegorz Kuprianowicz, dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego, opowiedział o szczegółach I Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”
Konkurs odbywa się jako jedno z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, finansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego są dostępne wstępne wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 w zakresie struktury narodowo-etnicznej oraz języka kontaktów domowych.
Zaprezentowane dane zostały opracowane na bazie definicji ludności krajowej, a więc dotyczą stałych mieszkańców Polski, w tym osób, które przebywają czasowo za granicą (bez względu na okres przebywania), ale zachowały stałe zameldowanie w Polsce. Do ludności krajowej nie są natomiast zaliczani imigranci przebywający w Polsce czasowo. Tak więc dane te dotyczą nie tylko ludności należącej do mniejszości narodowych.
Z danych, które zostały udostępnione 11 kwietnia 2023 r., wynika, że ponad milion trzysta tysięcy mieszkańców Polski (1339,6 tys.) zadeklarowało przynależność do innej niż polska narodowości. Najwięcej z nich, prawie 600 tysięcy (585,7 tys.), to Ślązacy. Wśród najliczniejszych mniejszości w Polsce oprócz Ślązaków znaleźli się Kaszubi – ponad 230 tysięcy (231,8 tys.) oraz Niemcy – ponad 132,5 tys.
Narodowość ukraińską w spisie wskazało prawie 80 tysięcy osób (79,4 tys.), z czego 62,9 tys. jako pierwszą identyfikację oraz 16,5 tys. jako drugą. Białoruską narodowość zadeklarowało 54 tysiące, litewską zaś – prawie 10 tysięcy mieszkańców Polski.
Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że inny niż polski język domowy wskazało ponad milion 600 tysięcy osób. Na podstawie wstępnych wyników spisu dotyczących języka używanego w kontaktach domowych można zauważyć, że do najczęściej wymienianych języków innych niż polski należy język angielski, który zadeklarowało 704,4 tys. osób, a następnie język śląski – 457,9 tys. osób. Na kolejnych miejscach uplasowały się: język niemiecki – 199,0 tys., kaszubski – 87,6 tys., rosyjski 59,9 tys. Język ukraiński w kontaktach domowych zadeklarowało 53,2 tys. osób, w tym 7,8 tys. osób zadeklarowało ten język jako jedyny. Wśród ludności używającej w kontaktach domowych języka innego niż polski, osoby posługujące się językiem ukraińskim stanowią 3,2 proc. (6,8 proc. stanowią osoby, które zadeklarowały język ukraiński jako jedyny).
Dane Urzędu dotyczą całego kraju bez podziału na województwa i nie uwzględniają informacji o obywatelstwie i miejscu urodzenia uczestników spisu. Szczegółowa informacja na ten temat ma być opublikowana do końca 2023 roku.
Informacje o wynikach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 można znaleźć pod linkiem:
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021 trwał od 1 kwietnia 2021 r. do 30 września 2021 r. Wśród wielu pytań w nim zadawanych znalazły się także pytania o narodowość, język i wyznanie. Bez wątpienia jego szczegółowe rezultaty pokażą, w jakim kierunku ewoluuje tożsamość narodowa mieszkańców Podlasia, a także – jaka jest dynamika rozwoju ukraińskiej świadomości narodowej w regionie.
W sobotę 13 maja 2023 roku odbył się w Przemyślu pogrzeb znanego ukraińskiego działacza i badacza rodem z Chełmszczyzny dr Aleksandra Kolańczuka. W pożegnaniu autorytetu społeczności ukraińskiej oraz cerkwi prawosławnej w Polsce, wzięła udział delegacja Podlaskiego Instytutu Naukowego.
Aleksander Kolańczuk urodził się 2 kwietnia 1932 roku we wsi Wólka Tarnowska na Chełmszczyźnie. W 1947 roku, podobnie jak dziesiątki tysięcy ukraińskiej ludności prawosławnej z Chełmszczyzny, 15-letni Aleksander został deportowany w Olsztyńskie w ramach akcji „Wisła”. Ukończył Akademię Rolniczo- Techniczną w Olsztynie w 1957 roku, uzyskując tytuł inżyniera rolnictwa. Przez wiele lat pracował w spółdzielczości i szkolnictwie rolniczym. Jednocześnie angażował się w ukraińskie życie narodowe na Warmii i Mazurach. Na początku lat 90-tych XX wieku Aleksander Kolańczuk wraz z rodziną przeniósł się do Przemyśla, gdzie stał się ważną postacią w środowisku ukraińskim i miejscowej społeczności prawosławnej. Dr Aleksander Kolańczuk był autorem wielu publikacji naukowych i popularnonaukowych poświęconych w szczególności emigracji ukraińskiej w Polsce w XX wieku, historii walk o niepodległość Ukrainy w XX wieku oraz stosunkom polsko-ukraińskim. Był zastępcą dyrektora Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu. Wiele uwagi poświęcił zagadnieniu odnalezienia i renowacji grobów żołnierzy armii URL w Polsce. Utrzymywał też bliskie kontakty ze środowiskiem ukraińskim Północnego Podlasia. Publikował artykuły na łamach ukraińskiego pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”. Uczestniczył w wydarzeniach naukowych organizowanych przez Podlaski Instytut Naukowy.
Pożegnanie dr Aleksandra Kolańczuka odbyło się w cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Przemyślu. Uroczystości pogrzebowe odprawili: przemyski dziekan ks. mitr. Prot. Bazyli Zabrocki z Kalnikowa oraz proboszcz parafii prawosławnej w Przemyślu ks. prot. Jerzy Mokrauz. Kazanie o zmarłym wypowiedział ks. J. Mokrauz. W związku ze śmiercią śp. Aleksandra Kolańczuka list do rodziny skierował prawosławny arcybiskup przemyski i gorlicki Paisjusz. Z pożegnalnym słowem zwrócił się także ksiądz kościoła rzymskokatolickiego ks. Kanonik Stanisław Bartminski i poseł Ukrainy w Polsce Wasyl Zvarych. Dr A. Kolańczuk został pochowany na Cmentarzu Głównym w Przemyślu. W pożegnaniu tak niesamowitej postaci uczestniczyły liczne delegacje, w tym przewodniczący Rady Naukowej Podlaskiego Instytutu Naukowego prof. Roman Wysocki i rektor PIN dr Grzegorsz Kuprianowicz. Wystąpili oni również ze słowami upamiętnienia śp. dr Aleksandra Kolańczuka podczas pożegnalnego obiadu w Ukraińskim Domu w Przemyślu.
Zamiast kwiatów rodzina zmarłego poprosi o datki na remont Ukraińskiego Domu w Przemyślu.
Fundacja Dom Ukraiński w Przemyślu ul. Kościuszki 5, 37-700 Przemyśl
12 maja 2023 roku odbyło się drugie posiedzenie jury I Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”, organizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia.
Do składu jury wchodzą 4 osoby: Eugenia Gawryluk – ukraińska poetka z Bielska, członkini Narodowego Związku Pisarzy Ukrainy; Ludmiła Łabowicz – dziennikarka, filolog, badaczka gwar podlaskich, sekretarz Podlaskiego Instytutu Naukowego; Lubow Frolak – językoznawca-dialektolog, badaczka gwar ukraińskich, pracownik naukowo-dydaktyczny Katedry Językoznawstwa Słowiańskiego Instytutu Językoznawstwa i Literaturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; Natalia Babina – ukraińska pisarka pochodząca z Berestejszczyzny.
Na posiedzeniu jury zapoznało się z pracami nadesłanymi na konkurs, zdecydowało, które z nich kwalifikują się do konkursu i podzieliło je na kategorie. Ogłoszenie wyników I Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu” planowane jest na czerwiec 2023 roku.
Celem Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu” jest zachęcenie osób znających i używających ukraińskich gwar Podlasia do twórczości literackiej we własnym języku.
******************************************
Konkurs odbywa się jako jedno z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
10 maja 2023 roku w programie „Dumka Ukraińska” w Radiu Białystok dr Grzegorz Kuprianowicz, pracownik naukowo-badawczy Podlaskiego Instytutu Naukowego, przedstawił postać zmarłego w dniu 7 maja 2023 roku dr Aleksandra Kolańczuka.
Dr. Aleksander Kolańczuk znany ukraiński działacz i badacz rodem z Chełmszczyzny. Był on wielkim autorytetem naukowym dla całej społeczności ukraińskiej w Polsce, a zwłaszcza dla mieszkańców Chełmszczyzny i Podlasia. To właśnie on przywrócił w pamięci społeczności ukraińskiej wiele kart historii emigracji ukraińskiej w Polsce w latach 20. i 30. XX wieku, dziejów walk o niepodległość Ukrainy w latach 1917-1921, polsko- ukraińskiej współpracy wojskowej, w kręgu jego zainteresowań naukowych była także ojczysta Chełmszczyzna.
7 maja 2023 roku zmarł w Przemyślu znany ukraiński działacz i badacz rodem z Chełmszczyzny dr. Aleksander Kolańczuk. Był on wielkim autorytetem naukowym dla całej społeczności ukraińskiej w Polsce, a zwłaszcza dla mieszkańców Chełmszczyzny i Podlasia. To właśnie on przywrócił w pamięci społeczności ukraińskiej wiele kart historii emigracji ukraińskiej w Polsce w latach 20. i 30. XX wieku, dziejów walk o niepodległość Ukrainy w latach 1917-1921, polsko- ukraińskiej współpracy wojskowej, w kręgu jego zainteresowań naukowych była także ojczysta Chełmszczyzna.
Aleksander Kolańczuk urodził się 2 kwietnia 1932 roku we wsi Wólka Tarnowska na Chełmszczyźnie. W 1947 roku, podobnie jak dziesiątki tysięcy ukraińskiej ludności prawosławnej z Chełmszczyzny, 15-letni Aleksander został deportowany w Olsztyńskie w ramach akcji „Wisła”. Ukończył Akademię Rolniczo- Techniczną w Olsztynie w 1957 roku, uzyskując tytuł inżyniera rolnictwa. Przez wiele lat pracował w spółdzielczości i szkolnictwie rolniczym. Jednocześnie angażował się w ukraińskie życie narodowe na Warmii i Mazurach. Na początku lat 90-tych XX wieku Aleksander Kolańczuk wraz z rodziną przeniósł się do Przemyśla, gdzie stał się ważną postacią w środowisku ukraińskim i miejscowej społeczności prawosławnej. Dr Aleksander Kolańczuk był autorem wielu publikacji naukowych i popularnonaukowych poświęconych w szczególności emigracji ukraińskiej w Polsce w XX wieku, historii walk o niepodległość Ukrainy w XX wieku oraz stosunkom polsko-ukraińskim. Był zastępcą dyrektora Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu. Wiele uwagi poświęcił zagadnieniu odnalezienia i renowacji grobów żołnierzy armii URL w Polsce. Utrzymywał też bliskie kontakty ze środowiskiem ukraińskim Północnego Podlasia. Publikował artykuły na łamach ukraińskiego pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”. Uczestniczył w wydarzeniach naukowych organizowanych przez Podlaski Instytut Naukowy.
W związku ze śmiercią śp. Aleksandra Kolańczuka list do rodziny skierował prawosławny arcybiskup przemyski i gorlicki Paisjusz.
Pamiątkowy post zamieścił na Facebooku Jerzy Hawryluk, wicedyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego i redaktor naczelny ukraińskiego pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”:
Pogrzeb dr Aleksandra Kolańczuka odbędzie się w sobotę 13 maja w Przemyślu, po Liturgii w miejscowej cerkwi prawosławnej Narodzenia Najświętszej Marii Panny, zostanie pochowany na Cmentarzu Głównym w Przemyślu.
Zamiast kwiatów rodzina zmarłego poprosi o datki na remont Ukraińskiego Domu w Przemyślu.
Fundacja Dom Ukraiński w Przemyślu ul. Kościuszki 5, 37-700 Przemyśl
