Miesiąc: luty 2025

Już trzy lata trwa najbardziej brutalna faza największego konfliktu zbrojnego w Europie od 1945 r., gdy zakończyła się druga wojna światowa. Ukraina prowadzi walkę o swoje istnienie, o prawo do bycia wolnym, niepodległym, demokratycznym, europejskim państwem. Naród ukraiński stoi w obliczu najtrudniejszego momentu w swojej najnowszej historii, gdyż Federacja Rosyjska na czele z jej przywódcą Władimirem Putinem dąży nie tylko do podporządkowania Ukrainy, ale do zniszczenia ukraińskiej państwowości i idei narodowej. Zagrożone jest istnienie ukraińskiej kultury, języka, tradycji.

Z niepokojem przyjmujemy doniesienia o podmianie pojęć, gdy ofiarę oskarża się o wywołanie wojny, a agresora i zabójcę setek tysięcy ludzi nazywa się zwolennikiem pokoju. Ukraińcy każdego dnia płacą najwyższą cenę za wolność: życie swoich obrońców – żołnierzy Sił Zbrojnych Ukrainy oraz ludności cywilnej – rodziców i dzieci, którzy giną od rosyjskich bomb, rakiet i dronów. Obecnie mamy przełomowy moment w historii nie tylko dla Ukrainy. Cały świat demokratyczny stoi przed wyborem: czy zachowane zostaną zasady prawa międzynarodowego z poszanowaniem suwerenności, nienaruszalności granic i integralności terytorialnej państw, czy ulec prawu siły i wojny, a za główny sposób kształtowania stosunków międzynarodowych uznać agresję.

Wzywamy wszystkich do wsparcia państwa ukraińskiego, które broniąc swój naród i terytorium przed napastnikiem, chroni całą Europę oraz cały demokratyczny świat przed zakusami Rosji.

W imieniu środowiska ukraińskiego Podlasia:
Maria Ryżyk, przewodnicząca Związku Ukraińców Podlasia
Andrzej Artemiuk, zastępca przewodniczącego Związku Ukraińców Podlasia
Łukasz Badowiec, zastępca przewodniczącego Związku Ukraińców Podlasia
Ludmiła Łabowicz, sekretarz Związku Ukraińców Podlasia
Jurij Hawryluk, redaktor naczelny Ukraińskiego Pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”
Mirosław Stepaniuk, przewodniczący Stowarzyszenia Dziedzictwo Podlasia
Jerzy Misiejuk, przewodniczący Towarzystwa Przyjaciół Skansenu w Koźlikach
Grzegorz Kuprianowicz, dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego
Roman Wysocki, przewodniczący Rady Naukowej Podlaskiego Instytutu Naukowego

Bielsk Podlaski, 24 lutego 2025 roku

21 lutego to Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystegoю. Ustanowiło go 2000 roku przez UNESCO w celu zwrócenia uwagi na to, że różnorodność językowa jest ogromnym bogactwem, i wesprzeć ją na świecie. Niestety wiele języków z każdym dniem zanika. Dotyczy to również różnorodnych gwar, które często funkcjonują tylko w mowie potocznej, oprócz tego jedynie na niewielkim terytorium.

Ten dzień to dobry czas, aby zastanowić się nad naszymi gwarami ukraińskimi na Podlasiu, które przetrwały przez wiele pokoleń, ale z dnia na dzień zanikają, często nieprzekazywane dzieciom i wnukom. Dlatego zachęcamy wszystkich do rozmawiania „po swojomu”, a także pisania w swoim języku ojczystym.

W tym roku przypominamy wiersz Jurija Hawryluka, który jest hymnem ku czci języka ojczystego. Niech będzie on drogowskazem jak powinniśmy kochać język „Batkuow i diduow naszych”…

14 lutego 2025 r. przedstawiciele Podlaskiego Instytutu Naukowego uczestniczyli w obywającym się w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzkim we Wrocławiu okrągłym stole poświęconym sytuacji języka ukraińskiego w Rzeczypospolitej Polskiej w kontekście realizacji Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych. Okrągłe stoły dotyczące poszczególnych języków mniejszościowych odbywały się we Wrocławiu w ramach wizyty w Polsce Komitetu Ekspertów Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych (COMEX), będącego jedną z instytucji Rady Europy. Celem wizyty ekspertów Rady Europy było poszukiwanie możliwości realizacji przez Polskę Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych w dialogu między mniejszościami i rządem.

Społeczność używającą języka ukraińskiego reprezentowali podczas okrągłego stołu m. in. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego i współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych dr Grzegorz Kuprianowicz stacjonarnie we Wrocławie, zaś zdalnie skarbnik Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Andrzej Jekaterynczuk, jednocześnie pracownik naukowy Instytutu Socjologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W składzie delegacji społeczności używającej języka ukraińskiego brali udział zdalnie w okrągłym stole także: wybitny ekspert Marek Syrnyk z Fundacji „Prosvita”, dyrektor Szkoły Podstawowej nr 8 im. Łesi Ukrainki z Ukraińskim Językiem Nauczania w Bartoszycach Lubomira Tchórz oraz dr Olga Kich-Masłej z Zakładu Studiów Polsko-Ukraińskich WSMiP Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W posiedzeniach okrągłych stołów poza przedstawicielami użytkowników poszczególnych języków oraz ekspertów Rady Europy brali bezpośredni udział przedstawiciele władz państwowych RP: sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji i współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych Tomasz Szymański, dyrektor Departamentu Wyznań Religijnych i Mniejszości Narodowych i Etnicznych MSWiA Katarzyna Kownacka, zastępca dyrektora Departamentu Kształcenia Ogólnego Ministerstwa Edukacji Narodowej Tomasz Głowacki, Pełnomocnik Wojewody Dolnośląskiej ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych Mariola Abkowicz. Zdalnie obecni byli także przedstawiciele innych resortów i instytucji. Pierwszego dnia (13 lutego 2025 r.) na obradach obecni byli także wojewoda dolnośląska Anna Żabska oraz doradca marszałka Sejmu ds. mniejszości narodowych i etnicznych Ryszard Gala.

13 lutego 2025 r. w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podlaskiego w Białymstoku odbyło się spotkanie Marszałka Województwa Podlaskiego Łukasza Prokoryma z przedstawicielami społeczności ukraińskiej Podlasia. Podczas spotkania zaprezentowano społeczność ukraińską regionu, jej historię i współczesność, a w szczególności działania Związku Ukraińców Podlasia i innych organizacji ukraińskich regionu na rzecz zachowania tożsamości, kultury i języka ukraińskiego Podlasia. Podjęto też rozmowę o współpracy i wsparciu dla działań podlaskich Ukraińców ze strony samorządu Województwa Podlaskiego. Marszałkowi Ł. Prokorymowi przekazano publikacje Związku Ukraińców Podlasia oraz Podlaskiego Instytutu Naukowego.

W składzie delegacji społeczności ukraińskiej Podlasia byli: przewodnicząca Związku Ukraińców Podlasia Maria Ryżyk, dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego i współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych dr Grzegorz Kuprianowicz, zastępca przewodniczącej Związku Ukraińców Podlasia i przewodniczący Komisji Rewizyjnej Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Andrzej Artemiuk, członek Zarządu Głównego Związku Ukraińców Podlasia i prezes Stowarzyszenia Dziedzictwo Podlasia dr Mirosław Stepaniuk.

W spotkaniu uczestniczyli doradca marszałka Województwa Podlaskiego ds. mniejszości narodowych i etnicznych Aleksander Wasyluk oraz Zastępca Dyrektora Gabinetu Marszałka Paweł Dzienis.

fot.: Kamil Timoszuk (Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego)

12 lutego 2025 r. Podlaskim Urzędzie Wojewódzkim w Białymstoku odbyło się spotkanie Wojewody Podlaskiego Jacka Brzozowskiego z przedstawicielami mniejszości narodowych i etnicznych województwa. Uczestniczyli w spotkaniu reprezentanci różnych mniejszości regionu, byli też liczni dziennikarze mediów mniejszościowych. Spotkanie prowadził pełnomocnik wojewody podlaskiego ds. mniejszości narodowych i etnicznych dr Artur Konopacki, jednocześnie przedstawiciel mniejszości tatarskiej w KWRiMNiE.

Społeczność ukraińską Podlasia reprezentowali na spotkaniu: dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego i współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych dr Grzegorz Kuprianowicz,  zastępca przewodniczącej Związku Ukraińców Podlasia dr Andrzej Artemiuk, wicedyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego i redaktor naczelny Ukraińskiego Pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju” Jurij Hawryluk oraz członek Zarządu Głównego Związku Ukraińców Podlasia i prezes Stowarzyszenia Dziedzictwo Podlasia dr Mirosław Stepaniuk.

Przedstawiciele społeczności ukraińskiej zwrócili uwagę na potrzebę systemowych zmian w odniesieniu do sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce w 20. rocznicę uchwalenia ustawy o mniejszościach. Przedstawili też kluczowe postulaty społeczności ukraińskiej Podlasia, w tym potrzebę powołania w regionie instytucji kultury dla mniejszości ukraińskiej. Zwrócili też uwagę na różne zjawiska negatywnie wpływające na sytuację społeczności mniejszościowych województwa podlaskiego.

Foto: Jerzy Misiejuk, Grzegorz Kuprianowicz

6 lutego 2025 r. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz wziął zdalnie udział w posiedzeniu Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP. Posiedzenie poświęcone było rozpatrzeniu informacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na temat realizacji przez Rzeczpospolitą Polską postanowień Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych.

Dr G. Kuprianowicz jako współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, reprezentujący mniejszości, podkreślił znaczenie Konwencji Ramowej, którą określił jako lustro, w którym możemy przejrzeć się, gdy mówimy o problematyce mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Apelował, aby Konwencję potraktować jako swoisty drogowskaz, jako dokument, który ma pomóc w tworzeniu dobrych warunków dla mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Zwrócił uwagę, że lata 2017-2021, które były objęte ostatnim raportem RP dla Rady Europy z realizacji Konwencji, były okresem trudnym dla mniejszości, gdy zmianiala się atmosfera społęczna, gdy ze strony różnych przedstawicieli państwa podejmowano działania skierowane bezpośrednio w mniejszości narodowe i etniczne.

Link do transmisji posiedzenia:

https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/transmisja.xsp?documentId=2D10CDE1664F2AB6C1258C210040D372&symbol=TRANSMISJA_ARCH&info=T

9 stycznia 2025 r. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz wziął zdalnie udział w posiedzeniu Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP. Posiedzenie poświęcone było rozpatrzeniu informacji Ministra Edukacji na temat aktualnej sytuacji edukacyjnej mniejszości ukraińskiej w Polsce w świetle napływu migrantów z Ukrainy.

Dr G. Kuprianowicz zwrócił uwagę na szczególną sytuację uchodźców wojennych z Ukrainy oraz problemy związane z ich funkcjonowaniem w polskim systemie oświaty, w tym szczególnie w zakresie braku systemowych działań służących zachowaniu tożsamości narodowej przez uczniów-uchodźców oraz ich integracji z uczniami należącymi do ukraińskiej mniejszości narodowej.

Mniejszość ukraińską na posiedzeniu reprezentował także Mirosław Skórka, prezes Związku Ukraińców w Polsce.

Link do transmisji posiedzenia:

https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/transmisje_arch.xsp?unid=E8A9BE4C513F82C0C1258C060041FDEC

Stenogram posiedzenia:

https://orka.sejm.gov.pl/zapisy10.nsf/0/E5D0CCF85A367D7CC1258C26003FDE8A/%24File/0126110.pdf

20 stycznia 2025 r. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz uczestniczył w posiedzeniu Rady Programowej Instytutu Różnorodności Językowej Rzeczypospolitej, w której zasiada jako jako przedstawiciel Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Drugie posiedzenie tego gremium poświęcone było kilku zagadnieniom: roli polskiego języka migowego dla społeczności Głuchych w Polsce, kwestii wykorzystania narzędzi cyfrowych oraz sztucznej inteligencji w zachowaniu, rozwoju, rewitalizacji języków zagrożonych i uboższych w zasoby cyfrowe, kwestii stworzenia, rozbudowy i utrzymania baz danych organizacji i instytucji zaangażowanych współpracą z Instytutem, stronie internetowej Instytutu i jego obecności w Internecie.

Instytut Różnorodności Językowej Rzeczypospolitej jest państwową instytucją kultury, do zadań której należy według statutu:
„1) promowanie w kraju i za granicą wiedzy o różnorodności językowej Polski, szczególnie o językach i odmianach językowych używanych współcześnie na terytorium Polski;
2) dokumentacja dziedzictwa językowego Polski;
3) promowanie wielojęzyczności i ochrony praw językowych;
4) wsparcie dla społeczności, organizacji pozarządowych i instytucji działających na rzecz zachowania i rozwoju różnorodności językowej;
5) koordynacja współpracy międzyinstytucjonalnej krajowej i zagranicznej w zakresie ochrony języków i odmian językowych używanych współcześnie na terytorium Polski;
6) wypracowywanie rekomendacji dla polityki językowej na poziomie krajowym i europejskim”.

Strona internetowa IRJRz: https://irjr.pl

Fot. Instytut Różnorodności Językowej Rzeczypospolitej

4 lutego 2025 r. przedstawiciele Podlaskiego Instytutu Naukowego wzięli udział w konferencji „20 lat ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym – historia, funkcjonowanie i przyszłość”, która odbyła się pod patronatem Marszałka Sejmu Szymona Hołowni. Uczestnikami konferencji byli przede wszystkim przedstawiciele mniejszości narodowych i etnicznych, a także parlamentarzyści, naukowcy oraz przedstawiciele samorządu terytorialnego.

Podlaski Instytut Naukowy reprezentowali: dyrektor PIN dr Grzegorz Kuprianowicz, jednocześnie współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, skarbnik PIN dr Andrzej Jekaterynczuk oraz przewodniczący Komisji Rewizyjnej PIN dr Andrzej Artemiuk, jednocześnie zastępca przewodniczącej Związku Ukraińców Podlasia. Środowiska ukraińskie Podlasia reprezentowała również przewodnicząca Związku Ukraińców Podlasia Maria Ryżyk. Obecny był także pochodzący z Południowego Podlasia członek Zarządu Głównego Towarzystwa Ukraińskiego Mirosław Łuciuk. Licznie reprezentowane było środowisko podlaskich samorządowców, obecni byli m. in. doradca Marszałka Województwa Podlaskiego ds. mniejszości narodowych Aleksander Wasyluk, zastępca prezydenta Białegostoku Marek Masalski, wicestarosta bialski Piotr Bożko, Burmistrz Miasta Hajnówka Ireneusz Roman Kiendyś, Wójt Gminy Bielsk Podlaski Walenty Korycki, Kierownik Referatu Mniejszości Narodowych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego Katarzyna Korycka.

Otwarcia konferencji dokonali Marszałek Sejmu Szymon Hołownia, minister spraw wewnętrznych i administracji Tomasz Siemoniak oraz przewodnicząca Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu posłanka Wanda Nowicka, moderował doradca Marszałka Sejmu ds. mniejszości narodowych i etnicznych Ryszard Galla. W swoim wystąpieniu Marszałek Sejmu podkreślił: „Głos mniejszości w Sejmie, gdzie musi wybrzmiewać głos wszystkich obywateli Rzeczypospolitej, powinien być obecny” i zadeklarował zamiar nowelizacji ustawy o mniejszościach narodowych: „Jeżeli zostanie ona uchwalona i wejdzie w życie,  to również po to, by w następnym kroku można było zacząć, w ramach Komisji Wspólnej, w ramach waszych środowisk, zacząć rozmawiać o dużej nowelizacji, bo ona, mam wrażenie, jest dziś szalenie potrzebna”. Minister spraw wewnętrznych i administracji Tomasz Siemoniak stwierdził: „Jubileusz jest dobrym momentem, żeby mówić również o przyszłości. Świat się zmienia i musimy przyjrzeć się także regulacjom ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Deklaruję pełną gotowość do współpracy ze strony rządu”.

Podczas konferencji odbyły się trzy panele dyskusyjne: „Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym – historia oraz znaczenie Komisji MNiE Sejmu RP”, „Funkcjonowanie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym”, „Nowele ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym – dotychczasowe próby oraz propozycje na przyszłość”. W ostatnim z paneli jednym z uczestników był jako współprzewodniczący KWRiMNiE dr G. Kuprianowicz, który zaprezentował postulowane kierunki nowelizacji ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.

Konferencji towarzyszyła wystawa „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w 20-lecie ustawy”. Na planszy dotyczącej mniejszości ukraińskiej znalazły się również zdjęcia z ukraińskich wydarzeń kulturalnych na Podlasiu, a w tekście wspomniano, iż w latach 40. XX w. „Ludność posługująca się gwarami języka ukraińskiego uniknęła deportacji jedynie na Północnym Podlasiu”.

Transmisja z konferencji na stronie Sejmu:

https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/transmisje_arch.xsp?page=2#D712D0D4E8A1B9B2C1258C26004CC510

Relacja z konferencji na stronie Sejmu:

https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/komunikat.xsp?documentId=424EBE0A9E4E0265C1258C270057E3EE

Relacja z konferencji na stronie MSWiA:

https://www.gov.pl/web/mniejszosci-narodowe-i-etniczne/obchody-jubileuszu-20-lecia-ustawy-o-mniejszosciach-narodowych-i-etnicznych-oraz-o-jezyku-regionalnym

Konferencja prasowa Marszałka Szymona Hołowni (fragment o konferencji 9.32.44 – 9.33.56):

https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/transmisje_arch.xsp?page=1#E1DDA71A0C11C5D8C1258C28002A9F1D