Oskar Kolberg

Folklor gminy Czyże od wielu lat jest przedmiotem zainteresowań folklorystów. Pieśni śpiewane we wsiach, należących obecnie do gminy Czyże, znajdziemy w wielu opracowaniach z XX wieku, a nawet w publikacjach pochodzących sprzed ponad stu lat, choć informacje na temat kultury ludowej w źródłach z XIX wieku są najczęściej szczątkowe i ograniczają się do podania przykładów pojedynczych pieśni śpiewanych w Czyżach. Niemniej jednak są niezwykle interesujące dla badaczy folkloru podlaskiego.

Przeglądając publikacje z XIX wieku, warto zajrzeć do tomu «Białoruś – Polesie» polskiego etnografa i folklorysty Oskara Kolberga (1814-1890). W rozdziale „Język. Rusini. Małorosyjskie narzecze” znalazły się przykłady pieśni m.in. z Czyż, Żurobic oraz innych wsi, gdzie lud posługuje się tzw. „gwarą królewską”. Kolberg podaje tu teksty m.in. historycznej pieśni ukraińskiej „Rozwiwajsia, zelenyj dube/w noczi moroz bude”, śpiewanej nadal przez zespoły podlaskie, pieśni lirycznej „Oj po horie, po dolinie/hołuby letajut”, a także pamiętanych do dziś przez przedstawicielki starszego pokolenia utworów weselnych „Podiakujmo Bohu”, „Zastukotieli woronye koni na dworje” etc.

Wśród utworów zapisanych przez wybitnego polskiego badacza kultury ludowej znalazła się jedna pieśń z Czyż. Warto zacytować cały tekst tego utworu w wersji zapisanej przez Oskara Kolberga:

Zastukotieli woronye koni na dworje,

oj, zazwinieli zołotyje kubki na stolje.

Oj poczuła krasna djeuczyna w komory,

daj upała swojemu ojczeńku pod nohi:

Oj, ne daj, ne daj mene, ojczeńku, od sebie,

nijechaj perebudu sieje lijeteczko u tebie.

Oj, jakże mnie, moje dijetjatko, ne dati,

koli prijechali tyje hosti, sztob wziati.

Odin sidit za stolikom, szapku znjaŭ,

a druhi chodit po nowym sjeniam, sztob te wziaŭ.

Tekst zapisany przez Kolberga w zasadzie oddaje wymowę charakterystyczną dla mieszkańców wsi Czyże. Zastrzeżenia mogą jedynie budzić formy typu: sebie, tebie, nijechaj – w Czyżach mamy wymowę typu sebe, tebe, nechaj.