„Suol tobie u wuoczy, a derkacz w zuby!”. Klątwa w kulturze ludowej
Według „Encyklopedii Literaturoznawczej” (Kijów 2007) klątwa (przekleństwo) to „stała formuła słowna, zawierająca życzenie komuś nieszczęścia, kary Bożej, często wypowiadana w konfliktach międzyludzkich”. Przekleństwa funkcjonują także w języku mieszkańców Północnego Podlasia, w tym we wsiach gminy Czyże.
Pochodzenie klątwy wiąże się z przedchrześcijańską magiczną wiarą w moc słowa. Często jest ona wypowiadana podczas kłótni w celu zaszkodzenia oponentowi: Kob tebe pokrutiło; Nechaj tebe chalera woźme. Jednak klątwa może zawierać życzenia niepowodzeń lub nieszczęść dla większej liczby osób: Nech wony prowalatsia. Słowo „przekleństwo” jest często używane na oznaczenie, że krzywda lub ból zostanie spowodowany przez pewne siły nadprzyrodzone: Kob tebe czort. Czasami przeciwnik jest oskarżany o kontakt z tymi siłami: A ty neczysta siło!
Przekleństwa mogą się składać z dwóch lub jednego komponentu. We wsiach gminy Czyże udało się zapisać w większości te drugie: Kob tebe; Bodaj ty zdoch; Bodaj ty prowaliwsia. Mogą być to straszne klątwy: Kob tebe piorun stryeliw; Kob tebe hruom zabiw. Są też lekkie i zabawne: Bodaj ty skis. Takie żartobliwe przekleństwo kolędujące dzieci kierowały do gospodarzy, którzy ich nie przyjęli: Kob na waszum dworye nasrali tchorye. Są też przekleństwa nieprzyzwoite, wulgarne.
Chroniąc się przed siłą klątwy, próbowano ją przekierować: Kob twojie klony na tobie trymaliś.
A takie oto przekleństwa odnotowano we wsiach gminy Czyże:
Kob tebe!
A nechaj tebe!
A kob was!
Bodaj tebe, bodaj was!
A nech joho!
Nech was!
Nech joho chalera!
Nechaj joho chalera woźme!
Kob tebe czort!
Idi k czortu!
Kob tebe pokrutiło!
Kob tebe piorum stryeliw!
Kob tebe hruom zabiw!
Nechaj wona zhoryt!
Kob ty zhoryeła!
Kob ty perehoryeła!
Kob tebe ohoń!
Kob ty zdoch!
Bodaj ty zdoch!
Bodaj ty prowaliwsia!
Nech wony prowalatsia!
Bodaj ty skis!
Kob na waszum dworye nasrali tchorye!
Suol tobie u wuoczy, a derkacz w zuby!
Kob twojie klony na tobie trymaliś!
***
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.