Folklor pieśniowy gminy Czyże – charakterystyka ogólna

Repertuar kalendarzowo-obrzędowy wsi gminy Czyże stanowią następujące gatunki muzyczne:

– kolędy (koladki i prypiewki),

– pieśni wiosenne (ohulki i wesnuszki),

– pieśni sianokośne (sinokuosny pisnie),

– pieśni żniwne (żniwny pisnie).

Kolędy śpiewali podczas Bożego Narodzenia grupy kolędnicze z gwiazdą. We wsiach gminy Czyże dominowały kolędy cerkiewne, głównie z wydanego w Poczajowie „Bohohłasnika”. Śpiewano również tak zwane „prypiewki”, adresowane do gospodarza, gospodyni, młodej pary, nowo narodzonego dziecka (np. „Oj jasna, krasna w łuzi kalina”). Dziś pamięta je coraz mniej śpiewaków ludowych.

„Ohulki” to najpopularniejszy gatunek obrzędowości wiosennej, związany z odrodzeniem przyrody i rodzeniem się uczuć (np. „Oj czy wsie tyje sadońki cwitut”, „Kuje zazula”).

W grupie pieśni związanych z pracami letnimi znajdą się pieśni sianokośne i żniwne („Bieł-mołodeć sieno kosit”, „Oj czyja to wołoka”, „Wylitaj perepjuołko”).

Repertuar rodzinno-obrzędowy gminy Czyże to pieśni chrzcinne i weselne. Zachowało się wiele pieśni i przyśpiewek adresowanych do kumów oraz bogaty repertuar weselny. Wciąż można zrekonstruować tradycyjny obrzęd weselny z ponad 60 pieśniami oraz przyśpiewkami.

Zdecydowaną większość repertuaru wsi gminy Czyże stanowią pieśni liryczne.

Można je podzielić na:

– pieśni rodzinno-obyczajowe:

  • o miłości („Oj Boże, Boże, koli toj weczur bude”),
  • o życiu rodzinnym,
  • o tragicznych wydarzeniach z życia,
  • pieśni satyryczno-humorystyczne („Nese tioszcza wodu”).
  • pieśni społeczno-obyczajowe:
  • kozackie,
  • czumackie („U Kijowi na rynoczku”),
  • sołdackie i rekruckie („Koli kalina ne cwiła”).

Ciekawa grupę stanowią pieśni, które można zaliczyć do folkloru dziecięcego. To kołysanki („Luli-luli, luli, pryletieli kury”), tak zwane „zabawlanki” oraz pieśni, które powstały w środowisku dziecięcym. Jedną z popularniejszych piosenek dziecięcych jest „Jak ja była mała-mała, kołychała mene mama”.

Warto też wspomnieć o repertuarze sakralnym – pieśniach wielkopostnych i pogrzebowych, śpiewanych najczęściej w języku cerkiewnosłowiańskim z rosyjską wymową, choć z wyraźnym wpływem miejscowej gwary ukraińskiej, rzadziej wykonywanych w miejscowej gwarze („Każut lude, szto ja umru, a ja choczu żyti”). Zachowała się tradycja śpiewania ich przy czuwaniu przy zmarłym.

Dużą grupę pieśni, śpiewanych we wsiach gminy Czyże, stanowią popularne utworu ukraińskie, które przez najstarszych mieszkańców są traktowane jako nieodłączna część miejscowego repertuaru („Za tumanom niczoho ne widno”, „Oj szto ż to za szum uczyniwsia”). Są też tu wykonywane pieśni rosyjskie, które pojawiły się po „bieżeństwie” oraz piosenki białoruskie, przejęte w ostatnich latach od zespołów białoruskich – uczestników festiwali białoruskich w regionie.