Kozak – symbol tradycyjnych pieśni ludowych, cz. 2
Kozak to – tak jak Dunaj czy Ukraina – słowo-klucz ukraińskich tradycyjnych utworów ludowych. Podobnie jest na Podlasiu, gdzie do dziś są popularne pieśni, w których pojawia się obraz kozaka, stanowiący bezpośrednie odwołanie do heroicznej przeszłości Ukrainy. Kozak w folklorze ukraińskim, w tym także w utworach śpiewanych we wsiach gminy Czyże, występuje najczęściej w bardziej ogólnym znaczeniu – to posiadający wszelakie przymioty wewnętrzne i zewnętrzne ideał młodego mężczyzny.
Nietrudno znaleźć przykłady pieśni lirycznych, w których pojawia się kozak jako ukochany dziewczyny. Bardzo często w utworach o tematyce miłosnej jest też używana pieszczotliwa forma „kozaczeńko”. Oto przykład jednej z takich pieśni – „Tam u miesti na rynoczku”. Zapraszamy do posłuchania fragmentu:
Kozak pojawia się też w pieśniach obrzędowych, np. weselnych. Jako przykład można podać przyśpiewki weselne, które były kiedyś śpiewane drugiego dnia wesela – w poniedziałek, po pierwszej nocy młodej pary w domu pana młodego (mołodoho). Miały one charakter dialogu między gośćmi weselnymi a panną młodą (mołodoju):
Oj wyszła, wyszła zza liesa chmara,
Z kim młoda Manieczka siuju nuocz spała?
Czy z kozakami pud kalinoju,
Czy z młodym Wanieju pud perynoju?
Ne z kozakami pud kalinoju,
No z młodym Wanieczkom pud perynoju.
Niestety, dawny miejscowy repertuar jest zapominany, a śpiewacy urodzeni już po II wojnie światowej coraz częściej śpiewają popularne piosenki ukraińskie, oczywiście dostosowując słowa do miejscowej wymowy gwarowej. Jako przykład można podać utwór „Mieseć na nebi zorońki swietiat”, w którym również pojawia się obraz kozaka:
Miesieć na nebi, zorońki swietiat
Ticho po mory czowen pływe.
Czyja to diwczyna piesniu spiwaje?
A kozak czuje, serdeńko mre.
Oto fragment do wysłuchania w wykonaniu kobiet z gminy Czyże:
Fotografia ze zbiorów udostępnionych Podlaskiemu Instytutowi Naukowemu przez Mikołaja Jagodnickiego
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.