Podlaskie zawołania

Zawołania to krótkie utwory związane z wiarą w magiczną siłę słowa.

Znajdujemy w nich zwroty skierowane do zjawisk naturalnych, różnych przedmiotów, zwierząt. Ich wypowiadanie miało w celu wpłynięcie m.in. na zmianę pogody, otaczające środowisko, człowieka.

Zawołania wypowiadali ludzie w czasach przedchrześcijańskich, zwracając się bezpośrednio m.in. do słońca, chmur. Często wiązały się z nimi pewne magiczne działania. Obecnie przykłady zawołań znajdziemy w folklorze dziecięcym, ale nie mają one już charakteru magicznego, ale zabawowy.

We wsiach gminy Czyże dzieci zwracały się kiedyś do deszczu:

Doszczyk, doszczyk perestań

My pojiedem na Ordań

Bohu pomolimsia

Chrystu pokłonimsia.

A oto inny wariant:

Doszczyk, doszczyk perestań

My pojiedem na Ordań

Bohu pomolimsia

Krestu pokłonimsia.

Jest’ uboha sirota

Zakluczajet worota

Kluczykom zamoczkom,

Szowkowym płatoczkom.

Oprócz zawołań do zjawisk przyrody popularne były także zawołania do zwierząt, np. do myszki. Takie oto słowa mówiły kiedyś dzieci, wyrzucając mleczny ząb:

Myszko-myszko korotyszko

Na tobie kostianoho

A daj mnie zołotoho.

Lub też:

Myszko-myszko

Na tobie zuba kostianoho

A daj mnie żelieznoho.

Ptakiem, do którego często zwracały się dzieci, był bocian – we wsiach gminy Czyże – busioł. Udało się zapisać m.in. takie zawołanie:

Busioł, busioł wylij wodu,

Zakrużysia na pochodu.

Doszcz czy pohoda?

Ciekawe są również zawołania do biedronki – żuka, cenionego za swoją pożyteczność i będącego symbolem powodzenia. We wsiach gminy Czyże zwano go różnie – petryk, bedryk, bedruonka, czebreć. Oto przykłady, które udało się zapisać:

Petryk, petryk kołoda

Jakaja bude pohoda?

Jak doszcz to sidi

Jak pohoda to leti.

Petryku, petryku

Bzymczy kołoda

Disia czy zawtra bude pohoda?

Jak pohoda to leti

A jak doszcz to sidi.

Petryku, petryku

Czy peń, czy kołoda

Czy doszcz czy pohoda?

Jak pohoda to leti.

A jak doszcz to sidi.

Do biedronki zwracano się również, aby „wywróżyć”, z jakich stron będzie pochodzić przyszły mąż lub żona^

Bedryk, bedryk, bedraneć,

De muoj bude mołodeć?

Bedryk, bedryk, bedruonka,

De bude moja żuonka?

Czebreć, czebreć,

Skuol bude jiechati muoj mołodeć?

Fotografia ze zbiorów udostępnionych Podlaskiemu Instytutowi Naukowemu przez Mikołaja Jagodnickiego

***

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.