Narodzenie św. Jana Chrzciciela w tradycji wsi w gminie Czyże
7 lipca Cerkiew świętuje święto Narodzenia Jana Chrzciciela. We wsiach gminy Czyże miejscowa ludność mówi o tym święcie – JANA. Iwana – tak nazywa wiosenne i jesienne święto Jana Teologa.
W badanych miejscowościach, podobnie jak wszędzie na Podlasiu, już dawno zniknęły zwyczaje (a także pamięć o nich), związane ze świętowaniem Kupały.
Tego dnia ludzie święcą w cerkwi bukiety z ziół i kwiatów, jednak zależy to od parafii. Bukiety święci się w cerkwi w Czyżach oraz w Kuraszewie (na Jana lub w niedzielę po Janie). W Klejnikach nie ma tej tradycji. W Szostakowie, należącym do parafii z Nowym Berezowie, bukiety święci się na ZELENCIA, które jest pozostałością katolickiego święta Bożego Ciała.
Co święci się na Jana (lub wcześniejszego Zelencia)?
„CZEBREĆ (cząber) byw, ISKORKI byli – rożoweńki kwitoczki na wysokich nuożkach po sztyry płatki i byli listoczki ne kruhły, a jak trawa; DIKA KONIUSZYNA, bieły kwietki byli i listoczki jak u normalnuj koniuszyni, czut’ czut’ u rożoweńkie wpadali; PERELUOT – podobny do czebreciu, joho buolsz nazywali czebreć”.
„PAŁYŃ (piołun), HRYMUOTNIK (czerwiec), kob ditia ne bojałosia hromu, MJATA (mięta), KLUON (klon), LIPA, RUMJANOK (rumianek)”.
Miejscowe nazwy roślin są na tyle ciekawe oraz różne w zależności od wsi, że wymagają oddzielnego badania.
Oświęcone w cerkwi kwiaty i zioła ludzie suszyli i przechowywali. Później wykorzystywali je jako środek leczniczy, w rytuałach magicznych oraz obrzędach pogrzebowych, np. w Czyżach do dziś ludzie trzymają wysuszony oświęcony piołun, aby położyć go do trumny, koło głowy zmarłego.
PERELUOT w Kuraszewie wykorzystywano do „leczenia” dzieci: „Jak ditia sobaka zlekaje, to uże tym zielom kadili – kładut na uhelcie i obwiwajut toje ditia płachtoczkoju jakojuś i tam wonu dymit toje ziele i tak kadili perelekany dieti, kotory wnoczye schwatuwalisia”.
Święto Narodzenia Jana Chrzciciela przypadało w czas przed żniwami. Do Jana jaryna pjana – mówiony np. w Zbuczu.