Wielki Post w tradycji ludowej wsi gminy Czyże

Wielki Post (we wsiach gminy Czyże Weliki Puost) jest najważniejszym i najsurowszym ze wszystkich postów. W realiach tradycyjnej wsi rozpoczynał się po okresie zabaw i wesel (Mesnici, Mjasnici) oraz Maslanoji, która trwała przez cały tydzień przed Wielkim Postem.

Wielki Post przygotowuje ludzi do świętowania Wielkanocy. Rozpoczyna się w poniedziałek po Niedzieli Seropustnej i trwa siedem tygodni.

W tym okresie powstrzymywano się nie tylko od zabaw, ale także od potraw mięsnych w środy i piątki, a nawet przez cały Wielki Post. Kiedyś w poście ludzie nie jedli też produktów mlecznych, jajek ani ryb. Wiele osób pości nadal, ale nie jest to już tak surowy post, jak kiedyś. Dlatego starsi mieszkańcy wsi dość ironicznie podchodzą do dzisiejszego poszczenia:

Jak postiti, to treba tak jiesti, aby ono pereżyti, ne tak jak teper, szto „ot, ja nakuplała ryby”.

Co kiedyś jedzono we wsiach gminy Czyże?

Koliś kisiel waryli z owsa. Oliej kupowali z lnu. Hruszy suszany waryli.

– Hrusz nasuszat, szczuołku [kompotu z suszu] nawarat, piroha spekut. Maku nawertiat i takoje mołoko z maku dobre. A jak do maku nakryszat piroha, oj, jakaja smakota.

Koliś moja mama waryła szumku iz kołopeń, z nasienia. Wse takoje bieleńkie było i trochi cukrom posypjat. Jakoje wono było smaczne.

– Nawertiat siemja z kołopeń u wertiasi i wody dadut, a wono takoje biełe. I obmanut diti, szto to ptaszynie mołoko.

– Koliś korowy pered Welikodniom telilisia, u puost, i tohdy wże mołoziwo je – perszy uduoj, jak ono otelitsia, to tohdy wże wono żowte takoje mołoko. Jak postawjat joho u piecz, to tak speczetsia, huste takoje, szto nożom kraj. Łokszyny robili z toho mołoziwa. To wże wony, jak warysz, ne rozliezutsia.

W okresie Wielkiego Postu rezygnowano z rozrywki i zabawy. Nie były dozwolone spotkania o charakterze rozrywkowym. Kobiety spotykały się tylko po to, by razem śpiewać święte pieśni. We wsiach gminy Czyży wykonano przede wszystkim utwory ze zbioru pieśni pozaliturgicznych „Bohohłasnyk”, który upowszechnił się na Ukrainie pod koniec XVIII wieku. Po raz pierwszy ukazał się on w Ławrze Poczajowskiej w 1790 roku i zawierał ponad 249 pieśni, w tym wielkopostnych. W badanych miejscowościach są znane m.in. takie utwory, jak: „Tam na hore na hołhofie”, „Caru Chryscie”. Pieśni te były rozpowszechniane głównie w przepisywanych wersjach. Śpiewano je w języku cerkiewnosłowiańskim z wymową rosyjską, choć nie bez wpływu miejscowej gwary ukraińskiej. Popularny był także rosyjski repertuar sakralny.

********

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.