Początek zimy w tradycji ludowej wsi w gminie Czyże

Zima w świadomości ludowej rozpoczyna się wraz ze świętem Wprowadzenia do Świątyni Najświętszej Marii Panny (21 listopada według starego kalendarza oraz 4 grudnia – według nowego stylu). To pierwsze większe święto cyklu zimowego.


Jednak już wcześniej mieszkańcy wsi w gminie Czyże obserwują oznaki zimy. Bardzo popularnym powiedzeniem, używanym między innymi w Czyżach i Zbuczu, było: „Pokrowa – zima hotowa”. Świadczy ono o tym, że pierwsze oznaki zimy są widoczne już podczas jednego z największych świąt jesiennych, czyli Opieki Matki Bożej, które jest obchodzone 14 października (1 października według starego stylu).


Okres zimowy w kalendarzu cerkiewnym to czas licznych świąt związanych najczęściej z postaciami świętych. Są to święta: świętej Katarzyny (7 grudnia), świętego Andrzeja (13 grudnia), Nauma (14 grudnia), Barbary (17 grudnia), Sawy (18 grudnia), Mikołaja (19 grudnia), a także Anny (22 grudnia). Wiele z nich to tak zwane „świątki” – nieduże święta, które są obchodzone w pojedynczych parafiach, a z którymi nie wiążą się jakieś szczególne zwyczaje ludowe. Bywa, że nawet najstarsi mieszkańcy wsi w gminie nie wiedzą niczego osobliwego na temat tych świąt.

Dwa najbardziej znane zimowe święta to dzień świętej Barbary (4/17 grudnia) oraz dzień świętego Mikołaja (6/19 grudnia). We wsiach gminy Czyże pierwsze święto to Warwara, drugie – Mikoła. Ludzie obserwowali wtedy pogodę, aby odgadnąć, jaka będzie zima: „Jak Warwara rozwaryt, to Mikoła pryhwozdit” – jak na Warwaru bude odliha, to na Mikołu bude moroz, zima bude serjozna – mówią między innymi w Zbuczu.


Zimą noce są długie, a dnie krótkie. Już od dnia świętej Barbary ludzie zauważają, że powoli dzień się wydłuża:
„Warwara kusok noczy urwała, a dnia dotoczyła – jak kurka stupiła” – tak maleńko – mówią starsi mieszkańcy wsi w gminie Czyże.

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.