Cmentarz w Czyżach jako źródło wiedzy o tradycji imienniczej. Imiona żeńskie

Dwa tygodnie temu przedstawiliśmy na naszej stronie internetowej przykładowe imiona męskie zapisane w miejscowej formie gwarowej, które znalazły się na nagrobkach cmentarza prawosławnej parafii Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach. Tym razem podamy ciekawsze przykłady imion żeńskich.

Temat jest ciekawy, ponieważ – o czym warto pamiętać – inskrypcje były zapisywane głównie po rosyjsku. W ostatnich latach coraz częściej pojawiają się również napisy nagrobne w języku polskim. Jednak badacz lokalnej tradycji imiennej i w ogóle badacz gwar ukraińskich Podlasia odnajdzie na cmentarzu w Czyżach wiele cennego materiału językowego. Wynika to z faktu, że wiele inskrypcji wykazuje cechy fonetyczne języka ukraińskiego, a wiele imion zmarłych zostało napisanych przez ich potomków nie po rosyjsku czy po polsku (choć rosyjskimi lub polskimi literami), ale zgodnie z miejscową wymową.

Oto ciekawsze imiona żeńskie pisane w gwarze ukraińskiej. Dajemy krótki opis i zdjęcie.

1. Miejscowa forma imienia Julianna (pol.) – Уляна (ukr.) – jest taka sama jak literacka, czyli Ulana. Ta wersja imienia jest dość powszechna w inskrypcjach na cmentarzu w Czyżach.

2. Cechą charakterystyczną imion ukraińskich jest m.in. zastąpienie cerkiewnosłowiańskiego początkowego „je” na „ja”, m.in. Елена (ros.) – Олена (ukr.), Евдокия (ros.) – Явдоха (ukr.). Zjawisko to jest również charakterystyczne dla gwar ukraińskich Podlasia. We wsiach parafii Czyże nadal są używane takie formy, jak Ostap, Jawdokim, Jawdocha, Jawdosia, Olena i inne, które ilustrują to zjawisko fonetyczne. Tę charakterystyczną cechę języka ukraińskiego można czasem dostrzec w inskrypcjach, w których pojawiają się takie formy, jak m.in. Явдокия (napisana rosyjskimi literami).

3. Inną ukraińską cechą fonetyczną jest oboczność „y” – „w”, która jest czasem zauważalna w formach imienniczych, np. miejscowa forma Ustynka – Wstynka, czyli Justyna (pol.), Устина (ukr.). W gwarze mieszkańców wsi w parafii Czyże „w” jest najczęściej wymawiane jako „u” niezgłoskotwórcze (Ŭstynka). Okazuje się, że formy z „w” można znaleźć także na nagrobkach na cmentarzu w Czyżach (Встыній).

4. Miejscowa forma imienia Julita (pol.) – Улита (ukr.) to Ulita. Mieszkańcy wsi w parafii Czyże często posługują się zdrobnieniami, np. Ulitka i Ulisia. Formę Ulisia (zapisaną rosyjskimi literami – Улися) udało się znaleźć na nagrobku.

5. Inną ciekawą lokalną formą imienia żeńskiego jest Akulina, czyli Akilina (pol.) – Килина (ukr.).

6. Zgodnie z lokalną twardą wymową „r” zapisano formę imienia Maryna (pol.), Марина (ukr.) – Марына.

********************************************************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.