Jak nazywano chłopców w 1760 r.? Na bazie materiału z metryk parafii w Czyżach

Dobrze zachowane metryki dawnej parafii w Czyżach z XVIII w. stanowią niezwykle cenny materiał do badań i mogą stać się podstawą do sporządzania statystyk imion popularnych w tym czasie wśród ludności posługującej się gwarami języka ukraińskiego. Jakie imiona były najczęściej nadawane ponad 260 lat temu na terenie parafii? Jako przykład zostały wybrane zapisy z metryki ochrzczonych z 1760 roku.

W XVIII w. do unickiej parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach należało więcej miejscowości niż obecnie. Były to: Czyże, Zbucz (pierwotnie prawdopodobnie Bucz, o czym świadczy pojawiający się w metrykach zapis „z Bucza”), Leniewo, Kojły, Osówka, Lady, Rakowicze, Łuszcze, Podrzeczany, ale także Kuraszewo (dziś samodzielna parafia) oraz Krzywa (od końca XVIII w. należąca do parafii w Szczytach).

W ówczesnej parafii chrzczono nie tylko dzieci miejscowych unitów, ale również dzieci katolickie, głównie ze wsi Lady (niekiedy nadawano im dwa imiona, np. Antoni Jan), jak też dzieci żołnierzy, którzy w tym czasie stacjonowali w Czyżach (adnotacja „na kwatyrach”). Stąd też obecność takich imion, jak Ludwik, Wojciech, Konstancja, które nie były popularne wśród miejscowej ludności autochtonicznej, posługującej się gwarami języka ukraińskiego. Ponadto zdarzało się, że w parafii Czyże chrzczono dzieci z miejscowości, należących do innych parafii, np. z Klejnik (w metrykach miejscowość jest zapisywana jako Kleniki), Łoknicy (w metrykach – Łochnica), Tyniewicz, Starego Berezowa.

Zapisy z 1760 roku są dość dobrze zachowane. Wynika z nich, że w tym roku w parafii Czyże ochrzczono 120 dzieci, w tym dwie pary bliźniąt. 67 dzieci to byli chłopcy, a 52 – dziewczynki. Przy jednym zapisie nie podano imienia dziecka.

Warto przy tym nadmienić, że imię w tym czasie wybierał proboszcz. Było ono najczęściej zgodne z imieniem świętego, czczonego w danym dniu.

Zapisy były sporządzone w języku polskim, jednak wiele form imion, nazwisk i przydomków zostało podanych w formie gwarowej lub też są to swoiste hybrydy – formy łączące wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formy w języku polskim i w gwarze ukraińskiej. Widać niejednorodność fonetyczną, co może być spowodowane niedoskonałością ortograficzną tamtych czasów, a także trudnościami miejscowego proboszcza, który próbował zapisać po polsku formy cerkiewne lub gwarowe.

Imiona dzieci były zapisywane najczęściej w formie biernika, stąd niekiedy trudność z odtworzeniem formy mianownika. Mamy więc zapisy „Okrzciłem Syna Hryhoryia”, „Okrzciłem Syna Tymofteia”, „Okrzciłem Syna Marka” (forma „Marka” sugeruje, że w mianowniku może być „Marek” lub „Marko”, jednak patrząc na zapisy w innych miejscach metryk, widać, że proboszcz używa z reguły miejscowej formy „Marko”), „Okrzciłem Syna Pawła” (czy jest to forma biernika od formy polskiej „Paweł” czy miejscowej „Pawoł”? W metrykach proboszcz używa zarówno jednej, jak drugiej).

Jakie imiona w 1760 roku nadawano chłopcom? Najpierw zostaje podana forma w języku polskim, następnie w języku ukraińskim, na koniec – liczba ochrzczonych dzieci. W nawiasie znalazła się forma imienna, pojawiająca się w metrykach (najczęściej w bierniku) – w celu pokazania, w jaki sposób w drugiej połowie XVIII w. zapisywano imiona.

Adam – Адам – 1 (Adama)

Aleksy – Олексій – 2 (Alexia, Alexija)

Andrzej – Андрій –1 (Andrzeja)

Antoni – Антоній – 1 (Antoniia)

Antoni Jan – Антоній Іван – 1 (Antoniego Jana)

Auksencjusz – Оксентій – 1 (Oxentia)

Bartłomiej – Варфоломій – 3 (Warftołomeja, warftołomey Watftołomeja)

Bazyli – Василій – 1 (Wasilij)

Cyryl – Кирило – 1 (Kiryła)

Daniel – Данило – 1 (Daniła)

Dawid – Давид – 1 (Dawida)

Dionizy – Денис – 1 (Dyonizyia)

Dymitr – Дмитро – 1 (Dymitryia)

Eustachy – Євстафій, Остап – 1 (Eustafiia)

Eusygniusz – Євсигній – 1 (Jewsehniia)

Filemon – Филимон – 1 (Filimona)

Filip – Пилип – 1 (Filipa)

Gabriel – Гаврило – 1 (Hawryiła)

Grzegorz – Григорій – 5 (Hryhoryia)

Jakub – Яків – 1 (Jakowa)

Jan – Івана – 4 (Jana)

Joachim – Яким – 1 (Joakima)

Kodrat – Кіндрат – 1 (Kondrata)

Konstantyn – Костянтин – 1 (Konstantyna)

Leon – Лев – 3 (Leona)

Leoncjusz – Леонтій – 2 (Leontyia)

Maciej – Матвій – 1 (Macieja)

Marcin – Мартин – 1 (Martyna)

Marek – Марко – 2 (Marka)

Miron – Мирон – 1 (Mirona)

Nestor – Нестор – 1 (Nestora)

Nicefor – Никифор, Ничипір – 1 (Nikifora)

Parteniusz – Парфеній – 1 (Parfteniia)

Paweł – Павло – 2 (Pawła)

Piotr – Петро – 2 (Piotra)

Prokop – Прокіп, Прокопій – 1 (Prokopia)

Samuel – Самуїл – 1 (Samuyła)

Sofroniusz – Софроній – 1 (Sofroniia)

Sylwester – Сильвестр – 2 (Sylwestra)

Symeon – Симеон – 3 (Symeona)

Teodor – Федір – 3 (Theodora)

Terencjusz – Терентій – 1 (Teręntija)

Tychon – Тихон – 1 (Tychonia)

Tymoteusz – Тимофій – 2 (Tymofteja)

Zenobiusz – Зіновій – 1 (Zinia)

Jak widać, chłopcom nadawano dość różnorodne imiona. Najczęściej w 1760 r. proboszcz wybierał imię Grzegorz (5 razy). Na drugim miejscu znalazło się imię Jan (4 razy). Popularnością cieszyły się także imiona Bartłomiej, Leon, Symeon i Teodor (3 razy). Dwa razy nadano następujące imiona: Aleksy, Leoncjusz, Marek, Paweł, Piotr, Sylwester i Tymoteusz, , a także imię Antoni (nadane 2 razy, w tym jeden raz z imieniem Jan). Pozostałe imiona nadano tylko raz.

Jak widać po sposobie zapisu, część imion zapisano po polsku (Andrzeja, Jana, Piotra), niektóre pojawiają się w formie zbliżonej do gwarowej (Dymitryia, Leontyia, Oxentia, Samuyła, Sofroniia, Zinia), inne zaś są hybrydami, łączącymi wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formę w języku polskim i w gwarze ukraińskiej (Warftołomeja, Parfteniia, Tymofteja).

************************************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.