Metryki ślubne z parafii w Czyżach z 1730 r., cz. II

W parafii prawosławnej w Czyżach do dziś są przechowywane unikatowe metryki urodzeń, ślubów i zmarłych z XVIII w., które są wyjątkowo cennym źródłem wiedzy o dawnym imiennictwie ludności podlaskiej.

W poprzednim artykule zrobiliśmy ogólną charakterystykę metryki ślubów z 1730 r. Przyjrzyjmy się teraz dokładniej zapisom sprzed prawie 300 lat pod kątem tradycji imienniczych tamtego okresu.

Sporządzając zapis, miejscowy proboszcz zawsze podawał imię oraz nazwisko lub też przydomek rodowy obu małżonków oraz dwóch świadków – mężczyzn. Najczęściej starał się zapisywać polskie warianty imion, stąd też mamy w metrykach formy: Jan Piotrowski, Michał Lipski, Stefanowi Antoniukowi, Mikołay Kądraciuk, Anną Teleszewską. Znacznie więcej form imiennych zostało jednak podanych w wersji gwarowej. Stąd też w metryce ślubów z 1730 roku mamy takie formy imienne zapisane w gwarze ukraińskiej, jak: Owerko, Wasil, Samus, Siliwon, Jakim, Denis, Dawyd, Omelan. Formy te są używane do dziś w gwarze mieszkańców wsi w gminie Czyże.

Podczas prób dopasowania form imion cerkiewnych lub przydomków (nazwisk) w miejscowej gwarze ukraińskiej do norm języka polskiego powstawały niekiedy swoiste hybrydy językowe, np. Eustafiy, Hryhory Rzymarz, Pelagią Gmitranką.

Formy nazwisk lub przydomków były niekiedy tworzone od polskiej formy imiennej (np. Stefaniukowi, Bazylownie), jednak najczęściej taką podstawą stawało się imię lub antroponim w formie gwarowej (gw. Jakun – pol. Hiacynt – Janunianką, gw. Semen – pol. Symeon – Semeniuk, gw. Siliwon – pol. Sylwan – Siliwoniuk, gw. kusznier – pol. kuśnierz – Kusznierz).

W zapisach wyraźnie widać ukraińskie cechy fonetyczne, np. Semenczuk,  Maliszowskij, Serhijukowi, Kindiuk, Soroczynskiemu.

Ciekawy w metrykach ślubnych jest bez wątpienia sposób zapisywania przydomków rodowych kobiet. Do imienia panien dodawano najczęściej formę odojcowską (od imienia ojca lub jego przydomku/nazwiska) z przyrostkiem –anka (w wersji graficznej niekiedy jako –aka): z Eudoxyą Ondryiaką (Ondryi – Andrzej), Natałce Samusiance (Samuś – Samuel), Hafią Hawrylanką (Hawryła – Gabriel), Maryanną Lewonianką (Lewoń – Leon), lub –ówna (w wersji graficznej jako –owna): Rainą Stefanowną, Maryanną Czykierowną.

Niekiedy pojawia się nazwisko rodowe: Maryanną Kubczewską, Anną Teleszewską, Maryanną Noskowską.

Przydomki wdów tworzono najczęściej od formy imienia lub przydomku zmarłego męża z przyrostkiem –cza: Paraskiewią Demjanczą lub –icha/-ycha: Maryannie Łapczysie (od: Łapczycha). Formy przydomków kobiet tworzonych od imion, przezwisk lub przydomków mężów za pomocą przyrostków –cza i –icha to ciekawy i wciąż nie do końca zbadany temat dla badaczy antroponimii podlaskiej.

********************************************************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.