Nazwiska w parafii Czyże w XVIII w. utworzone od nazw pospolitych, cz. 2

W poprzednim artykule ukazujących tradycje imiennicze podlaskiej wsi była mowa o nazwiskach utworzonych od apelatywów, a więc od nazw pospolitych. Są to formy powstałe od nazw profesji, cech charakteru oraz wyglądu ludzi, stosunków społecznych i związków rodzinnych, także nazw zwierząt – ssaków, ptaków, owadów, nazw roślin i grzybów, przedmiotów codziennego użytku, części ciała itd. Takie nazwiska nadawano w przeszłości głównie chłopom. Początkowo funkcjonowały one jako przezwiska, charakteryzujące konkretnych włościan, z czasem zostały zapisane przez miejscową administrację i zaczęły pełnić funkcję nazwisk.

Przedstawiamy tutaj wybrane najciekawsze formy nazwisk / przydomków rodowych, notowanych w parafii Czyże w XVIII w. wraz z prawdopodobną etymologią. Np. w przypadku nazwiska Didicz można się domyślać, że otrzymali je przedstawiciele bogatego rodu, a nazwisko Diak – rodzina diakona.

W przypadku wielu nazwisk / nazw rodowych, które powstały od apelatywów, trudno ustalić dlaczego takie, a nie inne słowo stało się bazą nazwiska: czy np. ktoś o nazwisku Paliuszok miał niewysokiego przodka, a o nazwisku Dubko – wysokiego? Czy ci, którzy często kłamali otrzymali nazwisko Tołstobreszuk? Takich pytań jest znacznie więcej.

Oto ciekawsze nazwiska z XVIII w. na podstawie metryk parafialnych:

Bądiuk → діал. бонда – podpłomyk (placek z ciasta chlebowego pieczony w piecu przed wygaśnięciem żaru

Czykier → діал. чикір (синиця велика) – sikora bogatka

Diak → дяк – diakon

Didicz → діал. дідіч (дідич – поміщик; великий землевласник) – dziedzic

Dubko → дуб – dąb

Hoduyko → діал. годоваті (годувати) – wychowywać

Hołyszuk → голиш (вбога людина) – golec, nędzarz, hołysz

Jahodnik → діал. ягоднік (ягідник – місце, де ростуть ягоди) – jagodnik  

Jalinnik → діал. яліннік (ялинник – ялиновий ліс, гай) – las świerkowy

Kaczanko → діал. качан (стрижень капусти, який їдять сирим) – kaczan, środek kapusty

Kliszcz → діал. кліещ (кліщ) – kleszcz

Kudilko → діал. кудіелька (від слова: куделя) – kądziel

Lelakowicz → діал. лєляк (дрімлюга) – lelek

Moroz, Morozowicz → мороз – mróz

Paliuszok → діал. палюшок (малий палець) – paluszek, mały palec

Pokinsocha → діал. покінь (покинь); соха – porzuć; socha

Prystupa, Prystupiuk → діал. приступа (приймак) – mężczyzna przystępujący na gospodarstwo żony

Serediuk → діал. середні (середній), середіна (середина) → średni, środkowy

Sołomianko → солома – słoma

Tiwun → діал. тівун (тивун) – ciwun

Tołstobreszuk → діал. товсти (товстий); брехаті (брехати) – tłusty; szczekać, kłamać

Worobjuk → діал. воробіeй (горобець) – wróbel

************************************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.