Tradycje imiennicze początku XVIII w. na przykładzie metryk parafii w Czyżach

Jedną z nielicznych parafii, w których zachowały się dawne metryki cerkiewne, jest dawna parafia Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach. Jest to bezcenne źródło wiedzy o dawnym imiennictwie tradycyjnym.

Z początku XVIII w. w parafii Czyże zachowały się szczątkowe metryki z lat 1717-1729. W księdze zawierającej metryki z tych lat znalazły się zapisy o chrztach oraz ślubach zawieranych w parafii Czyże.

Zapisy w metryce chrztu były sporządzane najczęściej według następującego wzoru:

z Kuraszewa wsi: Illuſtrowane S: Krzstem dziecie na imie Melanya z Utsciwych Oyca Moyseia Samociuka, z Matki Marianny, utsciwy kum Jeremiaſz Kondrociuk, kuma Marciza Matfieycza.

Inny przykład:

ze wsi Ladki: Illuſtrowane dziecie S: Krzstem na imie Iryna z U: O: Jana Wysockiego, z M Owdokij, kum utsciwy Heliaſz Seliwonik, kuma Owdokima Mikolaycza.

Jak widać, metryki są pisane w języku polskim, jednak wiele form imion, nazwisk i przydomków zostało podanych w formie gwarowej lub też są to swoiste hybrydy – formy łączące wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formy w języku polskim i w gwarze ukraińskiej. Widać niejednorodność fonetyczną, co może być spowodowane niedoskonałością ortograficzną tamtych czasów, a także trudnościami miejscowego proboszcza, który próbował zapisać po polsku formy cerkiewne lub gwarowe.

W zapisie o chrzcie na początku jest podawane imię ochrzczonego dziecka, które najczęściej zgadza się z imieniem czczonego danego dnia świętego (stąd też np. dużo dzieci chrzczonych w grudniu nosi imię Barbara lub Mikołaj), następnie jest podane imię i nazwisko (przydomek rodowy) ojca oraz imię matki, dalej imię i nazwisko (przydomek rodowy) chrzestnego oraz imię i przydomek (najczęściej forma odmężowska) matki chrzestnej. Niekiedy pojawia się wzmianka o „nieutsciwych” rodzicach, co oznacza, że dziecko jest nieślubne, lub też słowo „sławetny”, np. Kum sławetny Gabriel Moroz.

Jakie imiona były popularne w ówczesnej parafii unickiej? Ponieważ nie zachowały się wszystkie strony z metryk, trudno przedstawiać statystyki popularności imion nadawanych dzieciom, jednak np. z zachowanych stron metryk z 1728 roku widać, że chętnie w tym roku były nadawane takie imiona żeńskie, jak Tatiana, Marianna i Barbara, a także Agrypina, Paraskewia i Anastazja, a spośród męskich – Eudokim i Mikołaj, a także Teodozjusz.

W metrykach ślubu zapis często wygląda w sposób następujący:

Roku 1723 Miesiąca februara [po] wyjściu Trzech Zapowiedzi da[łe]m slub fedorowi Teleszewskie[m]u s panno Hanno Sobesiuwno

[m]arszałok Jan Szermaniuk Zew[si] Kuyłuw

Widać, że pomimo oficjalnego języka polskiego w metrykach pojawiają się formy ukraińskie, np. marszałok.

W metrykach z początku XVIII w. widać prawdziwą różnorodność form, z których tylko niektóre oddają miejscową wymowę gwarową. Przykładowe formy miejscowe w gwarze ukraińskiej, które do dziś są notowane we wsiach parafii Czyże:

– Wasil, Sawka, Jaroma, Raina, Ławrenti, Lewko, Olesia, Maxim, Dawyd, Mikita, Łukian, Semen, Kiryło, Paraska, Olexiy, Denis, Ulana, Chwedora, Korniło.

Przykładowe imiona zapisywane w wariancie polskim:

– Tatiana, Jan, Piotr, Antoni, Andrzey, Maryanna, Paweł, Grzegorz, Michał, Stefan, Stefanida, Klemens.

Ciekawym materiałem do badań są formy przydomków odmężowskich: Tatianna Michalicha, Emfimija Sołowiancza, Eudokima Sawiniuczka, Anna Onopryowa Jelenniczka, Raina Hryhorczaja. W formach przydomków kobiet zachowało się wiele gwarowych form imion męskich (np. Martynczaja, mimo że w imię męskie najczęściej jest zapisywane jako Marcin, np. Kum Marcin Małachowicz, Kuma Zofija Pilipczaia, ale imię męskie – Filip).

******************************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.