Z historii Instytutu

Idea powołania ukraińskiej instytucji naukowej na Podlasiu, celem której byłoby prowadzenie badań nad historią oraz kulturą społeczności ukraińskiej regionu, dokumentacja jej życia i upowszechnianie wiedzy o Podlasiu, od wielu lat pojawiał się wśród liderów lokalnej społeczności ukraińskiej oraz osób pochodzących z Północnego Podlasia zajmujących się nauką. Pojawiały się też pomysły, aby kwestie te stały się obszarem działalności innych instytucji naukowych społeczności ukraińskiej czy Cerkwi prawosławnej w Polsce, o których powstaniu dyskutowano w przeszłości.

W ciągu ostatnich dziesięcioleci ukształtowała się kilkunastoosobowa grupa osób pochodzących z Podlasia zaangażowanych w życie ukraińskie, którzy zawodowo zajmowali się nauką w różnych ośrodkach naukowych w Polsce. Kolejnych kilkanaście osób ze środowiska ukraińskiego badało różne zagadnienia dotyczące historii, kultury i języka społeczności ukraińskiej Podlasia, nie pracując w instytucjach naukowych. Pojawiały się zarówno książki, jak i artykuły dotyczące języka, kultury i tradycji Ukraińców regionu. Badacze pochodzący z Podlasia publikowali swoje książki i artykuły zgodnie ze swoimi zainteresowaniami naukowymi. Jednocześnie w ostatnich latach odbywały się wydarzenia naukowe i popularnonaukowe w ramach działalności ukraińskiej na Północnym Podlasiu lub też były organizowane przez badaczy pochodzących z regionu. Wszystko to budowało potencjał dla podjęcia działań na rzecz instytucjonalizacji ukraińskiego środowiska naukowego Podlasia.

Z drugiej strony odczuwano brak instytucji czy organizacji, która mogłaby zorganizować życie naukowe ukraińskiego środowiska naukowego Podlasia, a także zintegrować to środowisko. Kolejnym problemem był brak struktury, która zajmowałaby się systematycznym badaniem historii, kultury, języka społeczności ukraińskiej regionu, konsekwentną dokumentacją życia społecznego, kulturalnego i artystycznego Ukraińców Podlasia, szeroką popularyzacją wiedzy o regionie. Oczywiście wiele zrobiono w tych obszarach, ale były to oddzielne bardzo wartościowe i różnorodne projekty, publikacje lub wydarzenia, a nie systematyczne działania.

Idea powołania podlaskiej ukraińskiej instytucji naukowej pojawiła się w 2017 r. podczas obchodów 25-lecia Związku Ukraińców Podlasia, najstarszej i najważniejszej organizacji społeczności ukraińskiej regionu. To właśnie te obchody pokazały, że istnieje luka w obszarze systematycznego badania nie tylko historii, kultury i języka Podlasia, ale także najnowszej historii ukraińskiego odrodzenia narodowego na Północnym Podlasiu.

Powołanie na Podlasiu ukraińskiego instytutu naukowego zaproponował pochodzący z Podlasia dr Grzegorz Kuprianowicz, zaangażowany w działalność ukraińską na Północnym Podlasiu, a przez wiele lat pracownik naukowy na uniwersytecie. Wiosną i latem 2017 roku odbywały się liczne spotkania, prowadzono długie rozmowy na temat charakteru, obszarów działalności oraz nazwy nowej instytucji naukowej. Zdecydowano się wykorzystać doświadczenie innych podobnych niepublicznych instytucji naukowych i zmierzać w kierunku powołania instytucji naukowo-badawczej poprzez powołanie organizacji pozarządowej, która stanie się założycielem instytutu. Prowadzono prace nad Statutem organizacji, koncepcją instytutu naukowego oraz innymi dokumentami założycielskimi. Spośród różnych propozycji nazwy przyszłej placówki naukowej większość zaakceptowała wariant „Podlaski Instytut Naukowy”.

Pozostało zorganizowanie spotkania założycielskiego oraz zebranie grupy ludzi niezbędnych do założenia stowarzyszenia. Pojawiły się pomysły, aby spotkanie założycielskie odbyło się jeszcze w lipcu 2017 roku, np. przy okazji ukraińskiego festiwalu „Na Iwana, na Kupała” w Dubiczach Cerkiewnych, ale zdecydowano, żeby zrobić to w spokojny czas w Bielsku Podlaskim.

Zebranie założycielskie stowarzyszenia odbyło się 17 sierpnia 2017 roku w Bielsku Podlaskim. Wzięło w nim udział 11 osób, w tym kilka ze stopniami naukowymi. Na posiedzeniu zdecydowano o powołaniu Stowarzyszenia „Podlaski Instytut Naukowy”, uchwaleniu statutu, wyborze przewodniczącego Stowarzyszenia, Zarządu oraz Komisji Rewizyjnej. Na przewodniczącego nowo powołanej organizacji został wybrany dr Grzegorz Kuprianowicz. Nowo wybrany Zarząd oraz Komisja Rewizyjna na swych pierwszych posiedzeniach, które odbyły się tego dnia, zadecydowała o podziale stanowisk. W skład Zarządu Stowarzyszenia „Podlaski Instytut Naukowy” weszli: dr Grzegorz Kuprianowicz (przewodniczący), Jerzy Gawryluk (wiceprzewodniczący), Ludmiła Łabowicz (sekretarz), dr Andrzej Jekaterynczuk (skarbnik). W skład Komisji Rewizyjnej weszli: dr Mikołaj Roszczenko, dr Andrzej Artemiuk, Elżbieta Tomczuk.

Równocześnie z powołaniem organizacji i przygotowaniem działalności Instytutu prowadzono przygotowania do wydarzenia naukowego, które miało być pierwszą inicjatywą nowej instytucji. Liczono, że proces rejestracji organizacji, która miała być organem prowadzącym Instytut, nie potrwa długo. Niestety proces ten się przeciągnął i Instytut nie mógł być formalnie współorganizatorem I Podlaskiej Ukraińskiej Konferencji Naukowej „25 lat Związku Ukraińców Podlasia”, która odbyła się w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bielsku Podlaskim w dniach 20-21 października 2017 r. Konferencję zorganizował Związek Ukraińców Podlasia, a odbyła się ona w ramach szerszych obchodów z okazji jubileuszu tej organizacji. Konferencja okazała się wielkim sukcesem i pokazała, jak potrzebne jest istnienie własnej placówki naukowej i organizacja takich wydarzeń naukowych.

Po spotkaniu założycielskim rozpoczął się proces rejestracji Stowarzyszenia „Podlaski Instytut Naukowy”. Trwał on dość długo. Wielkiej pomocy w procesie rejestracji udzielił prawnik Paweł Misiejuk z Białegostoku. W związku z zastrzeżeniami sądu do kilku punktów statutu konieczne było zwołanie nadzwyczajnego walnego zebrania Stowarzyszenia. Odbyło się ono 17 lutego 2018 roku w Bielsku Podlaskim. Przyjęto stosowne zmiany w Statucie. Kilka dni później, 22 lutego 2018 roku, Sąd Rejonowy w Białymstoku zdecydował o zarejestrowaniu Stowarzyszenia „Podlaski Instytut Naukowy”.

Od momentu rejestracji mogła rozpocząć działalność instytucja naukowo-badawcza, którą zgodnie ze Statutem prowadzi wspomniane Stowarzyszenie, czyli Podlaski Instytut Naukowy. Rozpoczął się proces kształtowania koncepcji działalności nowej instytucji oraz organizacja pierwszych wydarzeń. Zarząd Stowarzyszenia „Podlaski Instytut Naukowy” przyjął decyzję o kierunkach działalności Instytutu oraz rozbudowy jego struktur, podjął działania w celu pozyskania środków finansowych na działalność, a także dokonał wyboru Rady Naukowej instytucji naukowo-badawczej.

Od 2018 r. Instytut systematycznie organizuje lub współorganizuje wydarzenia naukowe, popularno-naukowe i kulturalne. Głównym wydarzeniem naukowym są Podlaskie Ukraińskie Konferencje Naukowe, które odbywają się co roku w listopadzie. Instytut realizuje kilku projektów badawczych, których celem jest dokumentacja oraz badania ukraińskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego Podlasia.

Z początkiem 2020 r. w strukturze Instytutu powołano Archiwum Podlaskie, którego zadaniem jest dokumentacja przeszłości i współczesności społeczności ukraińskiej Podlasia. Istnieje również biblioteka naukowa PIN.

We wrześniu 2018 r. powstała strona Instytutu na Facebooku. Na fanpage’u pojawiają się informacje o organizowanych przez Instytut wydarzeniach, działalności jego kadry naukowej, a także są upowszechniane wyniki badań. Pod koniec listopada 2020 r. zaczęła funkcjonować strona internetowa Podlaskiego Instytutu Naukowego, która powstała dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.