Nazwiska i przydomki rodowe w Krzywej w I poł. XVIII wieku

Nazwiska i przydomki rodowe w Krzywej w I poł. XVIII wieku

Krzywa (w miejscowej gwarze ukraińskiej – Krywaja) to wieś położona obecnie w województwie podlaskim, w powiecie bielskim, w gminie Bielsk Podlaski. W przeszłości była to wieś królewska w starostwie bielskim w ziemi bielskiej województwa podlaskiego.

Obecnie jej prawosławni mieszkańcy należą do parafii Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela w Szczytach-Dzięciołowie, jednak do 1795 roku wieś należała do Parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach. Dlatego też wiele informacji na temat mieszkańców tej wsi można znaleźć w najstarszych metrykach parafialnych cerkwi unickiej w Czyżach.

Przechowywane do dziś w czyżowskiej parafii metryki ochrzczonych, metryki ślubne i metryki umarłych są bogatą kopalnią wiedzy o tradycji imienniczej wsi należących w przeszłości do parafii. W ramach ubiegłorocznego projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, były już analizowane niektóre z nich pod kątem tradycji imienniczych wsi w dawnej parafii Czyże. Zainteresowanych odsyłamy do artykułów, które ukazały się w ubiegłym roku na stronie internetowej PIN. Można je znaleźć w zakładce „Z badań Instytutu”.

Metryki dawnej Parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach z XVIII w. dostarczają niezwykle cennych informacji na temat tego, jakie imiona, nazwiska, przydomki rodowe oraz nazwy kobiet utworzone od imion, nazwisk lub przydomków męża funkcjonowały we wsi Krzywa. W tym artykule zostaną przedstawione wybrane najciekawsze nazwiska mieszkańców Krzywej, które pojawiają się w metrykach z pierwszej połowy XVIII wieku.

Metryki dawnej parafii w Czyżach były prowadzone w języku polskim, dlatego też najczęściej pojawia się w nich polski wariant nazwy wsi – Krzywa. Niekiedy jednak miejscowy paroch zapisywał ją w wersji gwarowej – z Krywoy, z Krywoi, z Krywey.

Na pochodzenie parafian z danej wsi mogą wskazywać takie przydomki, jak np. Anastazya Krywjuczka.

Imiona, nazwiska oraz przydomkach w metrykach z XVIII wieku starano się oddać po polsku, jednak wiele form zostało zapisanych w formie gwarowej lub też są to swoiste hybrydy – formy łączące wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formy w języku polskim i w gwarze ukraińskiej. Dotyczy to również form imiennych ze wsi Krzywa.

Poniżej zostaną przedstawione najciekawsze nazwiska odnoszące się do mieszkańców Krzywej, wybrane z metryk ochrzczonych oraz metryk ślubnych z pierwszej połowy XVIII wieku, a dokładnie z ksiąg, zaczynających się w 1719 roku, a kończących na roku 1734. W przypadku wielu nazwisk, na co już wielokrotnie zwracano uwagę, trudno ustalić prawdopodobną etymologię. Jest to najłatwiejsze w przypadku nazwisk patronimicznych, to znaczy utworzonych od imienia ojca. Łatwo też wskazać na pochodzenie nazwiska utworzonego od nazwy profesji. O wiele trudniej jest w przypadku nazwisk, które powstały od przezwiska. Trudno dziś bowiem dociec, skąd wzięło się przezwisko lub też z jakich powodów społeczność wiejska tak a nie inaczej przezwała danego mieszkańca wsi. Takie przezwiska o niejasnej etymologii nierzadko przechodziły na potomków, stając się przydomkiem rodowym, a następnie nazwiskiem. Widać to na przykładzie XVIII-wiecznych nazwisk ze wsi Krzywa.

W najstarszych metrykach na uwagę zasługują przede wszystkim trzy przydomki rodowe/nazwiska, które zdają się pochodzić z Krzywej. Są to formy: Beziuk/Bezjuk, Moroz/Morozuk i Szaduyka/Szaduyko/Szaduy. W szczątkowych metrykach z lat 1719-1729 nazwiska te występują tylko w Krzywej.

Dziś trudno ustalić etymologię wspomnianych form, można jedynie wskazać, że nazwisko Moroz pochodzi od ukraińskiego słowa moroz – mróz. Wśród osób noszących to nazwisko wymieniony był m.in. „Kum sławetny Gabriel Moroz” (zapisywany też jako Hawryło Moroz, Gabryiel Morozuk, Hawriło Moroz). Był to bardzo chętnie brany za chrzestnego mieszkaniec wsi, być może bogatszy gospodarz z Krzywej.

Ciekawą formą występującą w XVIII-wiecznych metrykach jest rzadkie nazwisko Szaduyka, pojawiające się bardzo często w odniesieniu do osób z Krzywej, dzisiaj spotykane w formach Szadujko i Szaduja (notowane obecnie m.in. w Hajnówce). W najdawniejszych metrykach mamy więc takie osoby z Krzywej noszące to nazwisko, jak: Kum Stefan Szaduyka, Marszalek Gregor Szaduy, Nikifor Szaduyka (Niczypor Szaduyka) i inni. Od tego rzadkiego nazwiska tworzono też  formy żeńskie: S pano marijanno Szaduykuwno, Kuma Nastaska Szaduyczcicha, Panno Chimką Szaduyczanką ze wsi Krzywey.

Spośród osób o przydomku rodowym/nazwisku Beziuk wymienieni są m.in. Iwan Beziuk, TimofijBeziuk.

Z innych ciekawych nazwisk noszonych przez mieszkańców Krzywej na początku XVIII w. na uwagę zasługują takie formy patronimiczne, jak:

Chomanczuk (od gw. Chomanko – pol. Ammon, ukr. Амон),

Jakimiuk (od gw. Jakim – pol. Joachim, ukr. Яким),

Jarmociuk (od gw. Jarmoć – pol. Hermolas, ukr. Єрмолай),

Jaroszuk (od gw. Jarosz – pol. Hieronim, Hieroteusz lub Jarosław, ukr. Єронім, Єрофій, Ярослав),

Klimjuk (od gw. Klim – pol. Klemens, ukr. Климентій),

Lewczuk (od gw. Lewko – pol. Leukiusz, Lew, ukr. Лев, Левко),

Łukianiuk (od gw. Łukian – pol. Lucjan, Lew, ukr. Лук’ян),

Małko (od gw. Małko – pol. Malachiasz, ukr. Малахія),

Matko (od gw. Matko – pol. Mateusz, ukr. Матвій),

Mikitiuk (od gw. Mikita – pol. Nicetas, ukr. Микита),

Omelanczuk (od gw. Omelanko – pol. Emilian, ukr. Омелян),

Ondryczuk (od gw. Ondryjko – pol. Andrzej, ukr. Андрій),

Petruczuk (od gw. Petruk – pol. Piotr, ukr. Петро),

Semeniuk (od gw. Semen – pol. Symeon, ukr. Симеон, Семен).

Nazwiska te są też notowane w innych wsiach parafii, wiele z nich w formach zapisanych w XVIII wieku funkcjonuje do dziś.

Ciekawą formą patronimiczną, a więc odojcowską, jest nazwisko Krzyszczuk (od gw. Kryszko – pol. Krzysztof, ukr. Христофор), np. Iwana y Katharzyny Krzyszczukow.

W Krzywej w XVIII wieku pojawiają się też nazwiska, utworzone od nazw profesji: Szewko, np. Michał Szewko, Szewczuk, np. Jakuna y Katharzyny Szewczukow, Kusznierz, np. Hryhora y Rainy Kusznierzow, Rymarz, np. Hryhor Rymarz.

W przeszłości mieszkańców wsi, którzy do niej przybyli z innych miejscowości, często można było rozpoznać po nazwisku. W metrykach dawnej parafii unickiej w Czyżach dość często pojawia się forma Zachozy – jak czytamy w „Słowniku staropolskim”, słowo „zachoży” znaczy to samo, co „przybysz, osiedleniec, wędrowiec”. Formy tej używano jako przydomka rodowego/nazwiska w odniesieniu do osób, które nie pochodziły z danej wsi, oraz ich potomków. Także w Krzywej na początku XVIII wieku pojawiają się mieszkańcy o nazwisku Zachozy (Stanisława y Rainy Zachozych).

************************************************************************************************************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*