W ramach projektu folklorystycznego Instytutu pisano już o pieśniach lirycznych o miłości oraz o kobiecej doli. Inną grupą pieśni rodzinno-obyczajowych w folklorze ukraińskim są utwory o tragicznych wydarzeniach rodzinnych związanych z utratą członków rodziny. Należą do nich pieśni sieroce, w których opłakuje się trudny los sieroty. Takie utwory zostały również nagrane we wsiach gminy Czyże od miejscowych śpiewaków ludowych.

Bardzo ciekawą pieśnią liryczną z tej grupy jest „Prylitaje czorny woron”, która zaczyna się od słów:

Prylitaje czorny woron

Czystu wodu piti.

Oj, jak tiażko sirotini

Bez bateńkuw żyti.

Przedstawia ona los sieroty, która od dzieciństwa błąka się wśród obcych.

Oto fragment tej piosenki, która pokazuje trudne życie w obcej rodzinie. Zapraszamy do wysłuchania:

Dziewczyna-sierota często nie mogła poślubić ukochanego chłopca, ponieważ nie miała posagu. Dlatego bardzo często w pieśniach weselnych pojawiają się motywy sieroce. Oto przykład tekstu takiej pieśni weselnej ze wsi w gminie Czyże:

Na podwuorku nowy kołodeć i widro,

Oj, czom że twoho, Maniu, bateńka ne widno?

Oj perejdi sieni, komoru perejdi,

W nowuj komory swoho bateńka ty najdi.

Ne raz, ne dwa sieni, komoru perejszła,

W nowuj komory swoho bateńka ne naszła.

Spustiłasia na szyrokuju dolinu

I natrapiła na bateńkowu mohiłku:

– Oj, wstań, ustań, muoj ty bateńku, do mene.

W pieśniach tych często pojawiają się czułe słowa „bateńko” i „matiunka”, aby wzbudzić w słuchaczach współczucie dla sieroty, podkreślić tragedię sierocego życia.

Częstym motywem pieśni sierocych jest rozmowa sieroty ze zmarłymi rodzicami:

– Oj, wstań, oj, wstań, o muoj bateńku ruodniutki

Bo koło mene sidit bateńko czużutki.

– Oj ne wstanu, moje ditiatko, ne wstanu,

Bo zbudowali swetliczeńku tesowu.

Bo zbudowali bez okon, bez dwery, bez soncia

Oj, ne promowlu, moje dietiatko, ne słowcia.

Motywy sieroce pojawiają się także w pieśniach wiosennych. Najpopularniejsza z nich – „Kuje zazula”, śpiewana w różnych wersjach. Oto przykład ze wsi w gminie Czyże:

Bodaj zazula, bodaj sieraja

Na lieto ne kowała,

Jak wykowała moju matulu

Ja j sirotoj została.

Jak ja kowała, kowati budu,

Po sadu litajuczy.

Jak ty płakała, płakati budesz

Po ludiach horujuczy.

Zapraszamy również do wysłuchania tej ciekawej pieśni wiosennej z motywem sierocym:

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.