Laureaci Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za 2022 rok
Laureatami Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za 2022 rok zostali:
Kategoria „Twórczość literacka” – śp. Jan Kiryziuk
Kategoria „Działalność naukowa” – dr Mikołaj Roszczenko
Kategoria „Działalność popularnonaukowa” – Jerzy Plewa
Kategoria „Twórczość publicystyczna” – Eugeniusz Ryżyk.
Prezentujemy postacie laureatów.
Laureat Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za rok 2022
w kategorii „Twórczość literacka”
Jan Kiryziuk
Jan Kiryziuk (1949-2021) – podlaski poeta ukraiński, autor licznych tomów wierszy. Pisał utwory poetyckie w gwarze ukraińskiej rodzinnej wsi Krywiatycze oraz w ukraińskim języku literackim. Twórczość poetycką rozpoczął w wieku 12 lat. Debiutował wierszami w gwarze ukraińskiej w 1971 roku na łamach białoruskojęzycznego tygodnika „Niwa” (Białystok). Od lat 80. XX w. publikował swoje poezje w tygodniku ukraińskim „Nasze Słowo” i dodatku do niego „Nasza kultura”, roczniku „Ukrajinśkyj Kałendar” (potem „Ukrainskyj Almanach”), potem w ukraińskim piśmie Podlasia „Nad Buhom i Narwoju” i w roczniku „Ukrajinśkyj Literaturnyj Prowułok”. Jego utwory ukazywały się także w czasopismach w Ukrainie i w diasporze ukraińskiej. Autor tomików poezji „Moja batʹkiwszczyna — Pidlaszsza” (Lublin 1982), „Pisni mojeji storony” (Bielsk Podlaski 1985), „Mojij batʹkiwszczyni” (Warszawa 1986), „Wesna z rusałkamy” (Bielsk Podlaski 1995), „Na dorozi iz kyryłyci” (Paryż – Lwów – Zwickau 1995), „Smak jahody ożyny” (Bielsk Podlaski 1999), „Kolory żyttia” (Bielsk Podlaski 2008), „Kondak żajworonka” (Bielsk Podlaski 2021). Członek Narodowego Związku Pisarzy Ukrainy.
Jan Kiryziuk pochodził ze wsi Krywiatycze w gminie Orla. Z zawodu budowniczy, na początku lat 70. XX w. pracował przez pewien czas nad Sanem, na terenie Bojkowszczyzny Zachodniej, następnie zaś w Urzędzie Miejskim w Bielsku Podlaskim. Był zastępcą burmistrza miasta Bielsk Podlaski (1998-2002). Jeden z inicjatorów i liderów odrodzenia ukraińskiego na Północnym Podlasiu. Brał aktywny udział w organizacji ukraińskiego środowiska kulturalnego w Bielsku Podlaskim, m.in. wydawał na prawach rękopisu rocznik literacki „Nasz Hołos”. Pisał artykuły do prasy ukraińskiej w Polsce. Przez dziesięciolecia był zaangażowany w ukraińskie życie społeczne na Północnym Podlasiu, brał udział w tworzeniu ukraińskich struktur organizacyjnych w regionie. Był współzałożycielem koła Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w Bielsku Podlaskim, przewodniczącym Oddziału Podlaskiego Związku Ukraińców w Polsce, wiceprzewodniczącym Związku Ukraińców Podlasia. Był jednym z inicjatorów i organizatorów nauczania języka ukraińskiego na Północnym Podlasiu.
Jana Kiryziuka można uważać za prekursora twórczości literackiej w ojczystych podlaskich gwarach ukraińskich wśród urodzonej na końcu lat 40. oraz w latach 50. i 60. XX w. młodzieży z powiatów bielskiego i hajnowskiego, co stało się ważnym elementem ukraińskiego przebudzenia narodowo-kulturalnego na Północnym Podlasiu w latach 80. XX w. Przez pół wieku był jedną z kluczowych postaci ukraińskiego procesu literackiego na Północnym Podlasiu pod koniec XX i na początku XXI w.
Laureat Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za rok 2022
w kategorii „Działalność naukowa”
Mikołaj Roszczenko
Mikołaj Roszczenko jest historykiem i filologiem, doktorem nauk humanistycznych, autorem licznych publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących historii Podlasia, ukraińskich gwar, folkloru i etnografii regionu. Jest autorem pierwszej fundamentalnej monografii o podlaskim mieście Kleszczele. Do zainteresowań naukowych badacza należy także historia Chełmszczyzny w XIX i XX w., dzieje Kościoła prawosławnego, historia Ukrainy oraz Ukraińców w Polsce. Był jednym z redaktorów i wydawców spuścizny podlaskiego poety i tłumacza Piotra Kuprysia. W ostatnich latach badacz dużo uwagi poświęcił zagadnieniom demografii, przygotował monografię poświęconą statystyce ludności ukraińskiej Chełmszczyzny i Podlasia w XIX-XX w.
Pochodzi z podlaskiego miasta Kleszczele. Absolwent i wieloletni pracownik Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, był także wykładowcą w Wyższym Prawosławnym Seminarium Duchownym w Jabłecznej. Obecnie na emeryturze. Kontynuuje działalność naukową, jest związany z Podlaskim Instytutem Naukowym, jest członkiem Rady Naukowej PIN. Hobby: szachy. W ciągu dziesięcioleci jeden z liderów społeczności ukraińskiej Podlasia i Lublina, organizator wielu wydarzeń. Stał na czele różnych ukraińskich struktur organizacyjnych w Lublinie: lubelskiego koła Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, oddziału lubelskiego Towarzystwa Ukraińskiego. Był współzałożycielem i pierwszym redaktorem naczelnym Ukraińskiego Pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”. Kandydat środowiska ukraińskiego Północnego Podlasia w wyborach do Sejmu z listy Komitetu Wyborczego Prawosławnych (1991). Uhonorowany wieloma nagrodami i tytułami państwowymi, uniwersyteckimi i społecznymi. Honorowy członek Towarzystwa Miłośników Ziemi Kleszczelowskiej oraz innych organizacji. W tym roku obchodzi jubileusz 80-lecia.
Dr Mikołaj Roszczenko od ponad pół wieku odgrywa ważną rolę w badaniach i popularyzacji ukraińskiego dziedzictwa kulturowego i historii Podlasia. Ma znaczący wpływ na kształtowanie się ukraińskiego środowiska naukowego regionu, pełniąc rolę koryfeusza i mentora dla młodszego pokolenia ukraińskich badaczy rodem z Podlasia.
Laureat Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za rok 2022
w kategorii „Działalność popularnonaukowa”
Jerzy Plewa
Jerzy Plewa – miłośnik, badacz i popularyzator podlaskiej historii i kultury. Autor trzech popularnonaukowych, bogato ilustrowanych książek o wsiach w gminie Czyże: „Kuraszewo lata minione”, „Lady, Leniewo, Podrzeczany – na bielskim hostinciu” oraz „Kojły, Osówka, Szostakowo: tam, gdzie carowie bywali…”, które w ciekawej i przystępnej formie przybliżają lokalną historię mieszkańcom, budzą zainteresowanie przeszłością i dziedzictwem Małej Ojczyzny oraz przodków. Autor różnorodnych artykułów o historii, języku i tradycji wsi podlaskiej, uczestnik konferencji i spotkań, na których prezentuje referaty poświęcone tej problematyce. W kręgu jego zainteresowań jest przede wszystkim historia i kultura Małej Ojczyzny – jego rodzinnej wsi i okolicznych miejscowości w gminie Czyże. Od lat zapisuje przekazy ustne najstarszych mieszkańców, zbiera stare fotografie, odszukuje stare dokumenty w archiwach. Obecnie przygotowuje do druku swoją czwartą książkę.
Jerzy Plewa pochodzi ze wsi Kuraszewo w gminie Czyże. Absolwent Technikum Leśnego w Białowieży. Pracował w leśnictwie. Ma własne gospodarstwo rolne. Prowadzi własną działalność gospodarczą, specjalizuje się w sprzedaży zdrowej żywności. Hobby: leśnictwo, fotografia, wycieczki rowerowe ze znajomymi po podlaskich wsiach i miasteczkach. Członek redakcji Ukraińskiego Pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”. Członek Podlaskiego Towarzystwa Genealogicznego. Zajmuje się twórczością literacką, jest autorem opowiadań pisanych w ojczystej gwarze ukraińskiej wsi Kuraszewo.
W swoich publikacjach Jerzy Plewa przedstawia często nieznane karty historii lokalnej Podlasia, skupiając się na przeszłości małych społeczności i zwykłych ludzi, oraz bogactwo kultury ludowej wsi podlaskiej. Popularyzuje ojczystą gwarę ukraińską, pokazując, że „po swojomu można ne ono howoryti, ale toże pisati”. Jest jedną z tych postaci, które odgrywają ważną rolę w popularyzacji wiedzy o kulturze, języku i historii Podlasia, o czym świadczy duża popularność jego książek.
Laureat Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za rok 2022
w kategorii „Twórczość publicystyczna”
Eugeniusz Ryżyk
Eugeniusz Ryżyk jest dziennikarzem radiowym Polskiego Radia Białystok od 1992 roku, autorem podlaskiej audycji radiowej w języku ukraińskim „Dumka ukraińska”, która prezentuje różne wymiary życia Podlasia, w szczególności funkcjonowanie ukraińskiego języka, kultury i tradycji regionu oraz jego historii i współczesności. W ciągu 30 lat przygotował około 2 tysięcy audycji. Autor kilkudziesięciu reportaży radiowych, a także kilkuset innych audycji, poświęconych głównie problematyce rolnictwa i przyrody. Od ponad 20 lat dokonuje nagrań kazań w języku ukraińskim do prawosławnej audycji Polskiego Radia Białystok „Duchowne Spotkania”. Autor licznych artykułów o Podlasiu na łamach ukraińskiego tygodnika „Nasze Słowo” w latach 80. i 90. XX wieku. Jeden z inicjatorów powstania Ukraińskiego pisma Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”.
Родом із підляського села Кнориди біля Більська. Випускник факультету географії та регіональних студій Варшавського університету. У 80-90-ті науково-дидактичний працівник у Вищій педагогічній школі в Кєльцах, Університеті Марії Кюрі-Склодовської в Люблині, Центрі наукових досліджень у Білостоці та Білостоцькій політехніці. У ході наукових досліджень займався зокрема питаннями геоморфології та кліматології в полярних регіонах, був співорганізатором і учасником експедицій на Західному Шпіцбергені. Зараз веде також родинне рільниче господарство, яке спеціалізується в вирощуванні смородини. Гобі: туризм та марафони. У 80-ті роки ХХ ст. один із починателів та лідерів українського руху на Північному Підляшші. Ініціатор і організатор численних українських культурних і туристичних заходів на Підляшші. Заангажований у діяльність Громадської комісії опіки над пам’ятками церковного мистецтва Товариства догляду за пам’ятками. Один із ініціаторів створення українських радіопередач на Підляшші. Співзасновник та член керівних органів українських організаційних структур у регіоні: гуртків Українського суспільно-культурного товариства, Підляського відділу Об’єднання українців у Польщі, Союзу українців Підляшшя. Ініціатор відновлення навчання української мови на Підляшші.
Eugeniusz Ryżyk jest jedną z kluczowych postaci ukraińskiego dziennikarstwa na Podlasiu, ze szczególnie długim stażem i doświadczeniem oraz mistrzostwem pracy dziennikarskiej. Jego twórczość dziennikarska, publicystyczna i reporterska przez dziesięciolecia kształtowała oblicze ukraińskiej przestrzeni medialnej na Podlasiu i zdobyła uznanie czytelników i słuchaczy.
Ustanowienie i przyznawanie Nagrody jest jednym z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.