Артур Ґавел «Обрядовий рік на Підляшші»
Mówiąc o pracach, w których znajdziemy wzmianki na temat folkloru wsi w gminie Czyże, warto zwrócić uwagę na książkę dyrektora Podlaskiego Muzeum Ludowego w Wasilkowie Artura Gawła „Rok obrzędowy na Podlasiu”. Ta wydana w 2012 roku w Białymstoku publikacja ma formę albumu z niezwykle ciekawym materiałem folklorystycznym ze wsi katolickich i prawosławnych województwa podlaskiego, który został przedstawiony według tradycyjnego podziału na cztery pory roku (poczynając od zwyczajów i obrzędów zimowych), z uwzględnieniem kolejności zgodnej z kalendarzem świąt chrześcijańskich – katolickich i prawosławnych.
Autorowi udało się zebrać bogaty materiał folklorystyczny. Dużym atutem książki są profesjonalne i różnorodne fotografie, będące znakomitą ilustracją do opisywanych zwyczajów ludowych, przekazywanych przez mieszkańców podlaskich wsi.
W albumie znalazły się liczne opisy zwyczajów związanych z poszczególnymi świętami ze wsi w gminie Czyże. Są też fotografie z interesującego nas terytorium, m.in. przedstawiające kultywowane niegdyś na czyżowskim cmentarzu uczty koło mogił, które odbywały się na „Prowody” – tydzień po Wielkanocy, a także wypiekanie tzw. „busłowych łap” na święto Zwiastowania Najświętszej Marii Panny – „Błahowieszcznie”. Chociaż książka była wydana zaledwie kilka lat temu, na zdjęciach zobaczymy osoby, których nie ma już wśród żywych, a wiele opisanych zwyczajów nie funkcjonuje już w życiu codziennym mieszkańców gminy Czyże.
Mankamentem książki są, niestety, błędy przy zapisie tekstów gwarowych, zwłaszcza ze wsi, w których mieszkańcy rozmawiają gwarami języka ukraińskiego. Pomimo to jest to cenna publikacja dla każdego badacza kultury ludowej Podlasia.