O obchodach Chrztu Pańskiego we wsiach gminy Czyże

6/19 stycznia Cerkiew prawosławna obchodzi jedno z najważniejszych świąt – Chrzest Pański. W tradycji ludowej wsi w gminie Czyże jest to Try Kruoli, Kreszczenśki praznik, Kreszczenije.

W przeddzień jest Wodianaja Kolada, Wodianaja Koleda lub po prostu Kolada, czyli druga Wigilia. Ludzie przygotowywali na nią postne potrawy, choć była ona skromniejsza niż uroczysta kolacja w przeddzień Bożego Narodzenia.

Rytuały związane z wodą zajmują centralne miejsce w obrzędowości Chrztu Pańskiego. W przeszłości we wsiach gminy Czyże wodę święcono dwukrotnie – w przeddzień święta, a także w nocy po Wodianuoj Koladie.

W dniu poprzedzającym Chrzest Pański niektórzy powstrzymywali się od spożywania pokarmów do czasu poświęcenia wody.

Z cerkwi prydut udeń, jak posjatiat wodu, prynesut, popjut i tohdy wże siadajut jiesti. Tak same nahotowjat takoho postowoho, i maku namoczat, nawertiat.

Wże na Koladu Wodianuju lahajut spati raniej, a wnoczye idut do cerkwi. I na Ruzdwo służba wnoczye była, i na Nowy ruok służba wnoczye była, i na Kreszczenije wnoczye.

We wsiach gminy Czyże nie ma dużych rzek, więc w przeciwieństwie do miejscowości, w których woda była święcona w rzekach, obrzędy odbywały się w pobliżu studni lub w miejscach, w których znajdowały się źródełka.

Na Koladu jiechali do cerkwy i tam swetili. Koliś hoże było – wychodili pud kołodeć, hołuby wypuskali ż. To w tuju nuocz wże jiedem do cerkwi i nad raniom idem pud kołodeć i batiuszka koło kołodecia wse swetiw wodu. A wże teper wiedra i w cerkwi.

Najpopularniejsza nazwa święta – Try Kruoli – pojawiła się prawdopodobnie w czasach unii pod wpływem języka polskiego.

We wsiach gminy Czyże święto to obchodzone jest przez trzy dni:

Na Try Kruoli pozdrawlali z Troma Krolami. „Z Perszym Krolom”, czy „Z Druhim Krolom” i „Z Tretim Krolom”. Odkazuwali „Z Toboju zdorowym”. Posli szcze wydumali, szto czetwerty deń Troch Kruoluw? To wże kazali, szto to „wozaka”.

Do święta Chrztu Pańskiego trwały tak zwane święte wieczory – Swjatyji Weczorye, Swjatki.

Do Troch Kruoluw ne można było wweczery ni szyti, ni na drotach robiti. Byli Swjatyji Weczorye.

„Jak u Swjatki sopli, to wroda na kartopli” – tak starsi na podstawie pogody próbowali odgadnąć, czy będzie urodzaj.

W okolicach święta Chrztu Pańskiego zawsze występowały silne mrozy. Dlatego jako frazeologizm funkcjonuje do dziś określenie kreszczenśki morozy.

Po święcie Trzech Króli rozpoczął się okres swatania i ślubów.

„Kryż u wodu, mołodyja na pudwodu” – mówiono we wsiach gminy Czyże. Zaraz po poświęceniu wody młodzi chłopcy siadali bowiem  na wóz lub sanie (szytki) i jechali do dziewcząt w swaty.

Po Chrzcie Pańskim ludzie rozbierali choinkę.

Na zdjęciach Jerzego Hawryluka poświęcenie wody w Klejnikach (Klenikach), około 2000 roku.

********

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.