Kontynuujemy publikację utworów laureatów Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”, organizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia. Ma to na celu promocję twórczości literackiej tworzonej gwarami ukraińskimi Podlasia, popularyzację konkursu oraz dotarcie do szerokiego grona odbiorców z literaturą pisaną „po swojomu”.
Przedstawiamy utwór Walentyny Waszczuk „Howoru po swojomu”. Został on nagrodzony trzecim miejscem w kategorii „wspomnienia” Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”.
Konkurs odbywa się jako jedno z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030, co stworzyło warunki do zorganizowania go przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia.
W ostatnim czasie biblioteka Podlaskiego Instytutu Naukowego wzbogaciła się o publikacje jednej z najważniejszych instytucji naukowych Polski – Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. Publikacje te dotyczą w szczególności stosunków polsko-ukraińskich, historiografii, stosunków polsko-białoruskich oraz współczesnej historii Białorusi. Wśród przekazanych wydawnictw są książki prof. Tomasza Stryjka, prof. Wojciecha Materskiego, dra Mariusza Zajączkowskiego, Pavla Usova.
Podlaski Instytut Naukowy wyraża wdzięczność Instytutowi Studiów Politycznych PAN za przekazane publikacje.
Biblioteka Podlaskiego Instytutu Naukowego liczy już ponad tysiąc publikacji. Jej funkcjonowanie jest finansowane dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Mija dziś 10 lat od chwili, gdy 29 sierpnia 2013 roku zmarł w Lublinie Jan Ignaciuk (1928-2013), ukraiński folklorysta, etnograf, językoznawca, poeta, publicysta, organizator ukraińskiego życia kulturalnego pochodzący z Południowego Podlasia, znany także jako autor licznych artykułów poświęconych głównie kulturze ludowej swojej Małej Ojczyzny.
Jan Ignaciuk urodził się 20 października 1928 roku we wsi Dańce w powiecie włodawskim. W 1947 roku ukończył gimnazjum we Włodawie, a w 1962 roku Technikum Ekonomiczne im. Vetterów w Lublinie. Od 1953 r. jego stałym miejscem zamieszkania stał się Lublin, gdzie pracował w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Inwalidów, a od 1976 r. – jako kierownik Wydziału Rehabilitacji i Służby Pracy w Spółdzielni Inwalidów „Zjednoczenie”.
Oprócz pracy zawodowej Jan Ignaciuk zajmował się działalnością społeczną i kulturalną. W 1956 r. był współorganizatorem Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego na Lubelszczyźnie, w latach 1956-1957 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Zarządu Wojewódzkiego UTSK w Lublinie, w latach 1969-70 był sekretarzem, a w latach 1970-1975 – przewodniczącym koła.
Jan Ignaciuk był kierownikiem grupy estradowej „Trojanda”, w której także śpiewał. Był członkiem Towarzystwa Ukraińskiego w Lublinie, Związku Ukraińców w Polsce i Związku Ukraińców Podlasia, a także lubelskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.
Jan Ignaciuk przez całe swoje życie zapisywał i popularyzował kulturę ludową i język swojego rodzinnego regionu, czyli Południowego Podlasia. Przez ponad pół wieku utrwalił wiele pieśni, zwyczajów i obrzędów ludowych, które ukazywały się w tygodniku „Nasze Słowo”, Ukraińskim Piśmie Podlasia „Nad Buhom i Narwoju” oraz w ukraińskich kalendarzach i almanachach. Największą jego publikacją w dwumiesięczniku Ukraińców Podlasia był cykl artykułów poświęcony weselu nadbużańskiemu.
W latach 70. i 80. XX w. ukazało się siedem zbiorów pieśni ludowych zapisanych przez badacza. Wiele materiałów przekazał na Ukrainę.
Jan Ignaciuk w latach 80. XX wieku związał się z ruchem literackim środowiska ukraińskiego Podlasia. Wraz z bielskim poetą Janem Kiryziukiem był inicjatorem i redaktorem wydawanego na prawach rękopisu w Lublinie i Bielsku Podlaskim „Naszoho hołosu”, który ukazywał się w latach 1983–1988. Był to almanach literacki nieformalnego stowarzyszenia poetyckiego „Pidlaszsza”, które skupiało wokół idei ukraińskiej poetów z Chełmszczyzny i Podlasia, w tym znad Narwi i Bugu, oraz propagowało poezję ukraińską regionu. Sam Jan Ignaciuk pisał także wiersze, które publikowane były w „Naszym Słowie”, „Naszym Głosie”, „Ukraińskim Zaułku Literackim”. W swojej poezji powracał do przeszłości swoich ojczystych stron. Na prawach rękopisu ukazały się zbiory jego wierszy „Kukannia zozul” (Leimen 1985) i „Promynannia” (Lublin 1986).
Do ostatnich dni życia Jan Ignaciuk był zaangażowany w życie społeczności ukraińskiej Lublina, brał udział w wydarzeniach odbywających się w mieście i pisał na te tematy artykuły do „Naszego Słowa” oraz „Nad Buhom i Narwoju”. Aktywnie korespondował z badaczami folkloru ukraińskiego zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie, przekazując materiały folklorystyczne i książki ze swojego bogatego księgozbioru.
Jan Ignaciuk dość szeroko interesował się folklorem Południowego Podlasia – zgłębiał nie tylko kulturę duchową, ale także materialną swojego regionu. Przez całe życie zebrał wiele pieśni obrzędowych i lirycznych, powiedzeń, przysłów i zagadek, badał folklor dziecięcy, interesował się ludowymi sposobami leczenia, przesądami, tradycyjnym budownictwem i strojem podlaskim. Jego liczne zapisy są dowodem na to, że choć po akcji „Wisła” na Południowym Podlasiu nie pozostało zbyt wielu Ukraińców, wciąż żyła bogata kultura ludowa.
Jan Ignaciuk to badacz folkloru podlaskiego, znany nie tylko w Polsce, ale także na Ukrainie. Wiele swoich materiałów przekazał do archiwum Instytutu Historii Sztuki, Folkloru i Etnologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie. Jego zapisy są dostępne nie tylko w archiwalnych wydaniach czasopisma „Nad Buhom i Narwoju”, ale także w wydawnictwach ukraińskich. W elektronicznej bibliotece Ukraińców mieszkających poza Ukrainą (diasporiana.org.ua) znajdziemy jego dziesięć zbiorów folklorystycznych.
Oprócz materiałów etnograficznych Jan Ignaciuk zapisał także wiele tekstów językoznawczych. Na krótko przed śmiercią ukazała się jego książka „Ukraińskie gwary Południowego Podlasia”, która ukazała się w 2013 roku z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Skansenu Kultury Materialnej Chełmszczyzny i Podlasia. Wstęp o autorze i jego działalności na rzecz zachowania rodzimej kultury i języka oraz o gwarach badanego obszaru napisał prof. Michał Łesiów, znany lubelski językoznawca i slawista.
Iwan Ignatiuk zmarł 29 sierpnia 2013 roku w wieku 85 lat.
Dziś przypada święto Zaśnięcia Najświętszej Bogarodzicy. Na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego w zakładce „Badania” można przeczytać artykuł Ludmiły Labowicz „ Splienie w tradycji folklorystycznej gminy Czyże”.
Zaśnięcia Najświętszej Bogarodzicy we wsiach gminy Chizhi nazywane jest „ Splienie ”. Jest uroczyście obchodzone w Uspenskiej parafii w Czyżach. Zaśnięcie Bogarodzicy to czas, gdy całkowicie zakończono żniwa i przygotowywano się na spotkanie jesieni. Symbolem szczęśliwie zakończonych żniw są kwiaty, które oświęca się w cerkwi.
Więcej o tradycjach święto Zaśnięcia Najświętszej Bogarodzicy na podlaskich wsiach przeczytać w artykule L. Łabowicz:
Pozdrawiamy wszystkich ze świętem Niepodległości Ukrainy!
Jest to ukraińskie święto państwowe obchodzone 24 sierpnia w rocznicę uchwalenia Deklaracji Niepodległości Ukrainy 24 sierpnia 1991 r. oraz odłączenia Ukrainy od ZSRR, co uznawane jest za datę odzyskania niepodległości państwa Ukraina.
Święto to już drugi rok odbywa się w cieniu rosyjskiej agresji zbrojnej na Ukrainę. Tego dnia mija właśnie półtora roku bohaterskiej walki narodu ukraińskiego z rosyjskim najeźdźcą.
W najnowszym numerze tygodnika ukraińskiego „Nasze Słowo” (nr 33/2023) ukazał się wywiad z laureatem zakończonego dwa miesiące temu Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu” oraz jednocześnie laureatem Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za rok 2022 Jerzym Plewą. Wywiad nosi tytuł: «То є остатні момент, коб такіє кніжкі видаваті» („To już ostatni moment, by wydawać takie książki”).
Okazją do wywiadu stało się wydanie dwóch książek J. Plewy: polskojęzycznego albumu o historii dwóch podlaskich wsi „Czyże, Łuszcze – wsie królewskie” oraz zbioru opowiadań ukraińską gwarą podlaską „Nasze seło. Prawda i wydumane”. Wywiad przeprowadziła Ludmiła Labowicz, sekretarz Podlaskiego Instytutu Naukowego. Warto zaznaczyć, że wywiad został wydrukowany na łamach „Naszego Słowa” ukraińską gwarą podlaską.
Do Archiwum Podlaskiego, które działa w ramach Podlaskiego Instytutu Naukowego, trafiły już pierwsze materiały tegorocznej kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu RP, która rozpoczęła się kilka dni temu. W trakcie kampanii wyborczej powstanie wiele materiałów, które zachęcą do głosowania na kandydatów z różnych list: plakaty, broszury, gazetki, ulotki. Są to cenne dokumenty życia społecznego, świadczące o ważnej sferze życia na Podlasiu.
Archiwum Podlaskie chciałoby zgromadzić dokumentację kampanii wyborczej 2023 r., w szczególności materiały wyborcze skierowane do miejscowej prawosławnej ludności ukraińskojęzycznej i stworzone przez kandydatów chcących ją reprezentować.
Zwracamy się do komitetów wyborczych, partii i kandydatów, a także do wszystkich uczestników kampanii wyborczej z prośbą o przekazanie dla Archiwum Podlaskiego po 1 egz. wszystkich materiałów wyborczych, zarówno drukowanych, jak i elektronicznych.
Materiały drukowane można:
– przesłać pocztą na adres: Podlaski Instytut Naukowy, skr. poczt.26, 17-100 Bielsk Podlaski
– zostawić w skrzynce pocztowej Instytutu pod adresem: Bielsk Podlaski, ul. Kryniczna 14,
– przekazać osobiście, kontakt: tel. 664187538 lub e-mailem: pninstytut@gmail.com
Materiały w formie elektronicznej można przesyłać na adres Instytutu: pninstytut@gmail.com
Archiwum Podlaskie działa w strukturze Podlaskiego Instytutu Naukowego od 2020 roku. Jego funkcjonowanie jest finansowane dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Wszystkich, którzy chcieliby przekazać materiały do Archiwum Podlaskiego – prosimy o kontakt: tel. 664187538 lub e-mailem: pninstytut@gmail.com
Kontynuujemy publikację utworów laureatów Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”, organizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia. Ma to na celu promocję twórczości literackiej tworzonej gwarami ukraińskimi Podlasia, popularyzację konkursu oraz dotarcie do szerokiego grona odbiorców z literaturą pisaną „po swojomu”.
Przedstawiamy opowiadanie – legendę Mikołaja Panfiluka „Sołdat i neczysta syła”. Zostało ono nagrodzone trzecim miejscem w kategorii „Na podstawie motywów etnograficznych” Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”.
Konkurs odbywa się jako jedno z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030, co stworzyło warunki do zorganizowania go przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia.
Zbierając materiał imienniczy we wsiach czterech parafii na Podlasiu w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, udało się zapisać ciekawe gwarowe formy imion z sufiksem -ko.
W artykule zostanie przedstawiona ogólna charakterystyka tych form na bazie materiału zebranego we wsiach czterech parafii – Czyże, Nowoberezowo, Kuraszewo i Klejniki.
Warto wspomnieć, że temat imion męskich zakończonych sufiksem -ko wśród mieszkańców Podlasia nie jest w sposób dostateczny zbadany. Dotychczas zajmował się nim m.in. prof. Michał Sajewicz, który analizował formy imienne z sufiksem -ko w Kleszczelach w połowie XVI w.
Pisząc o imionach, warto wspomnieć, że już w XVI w. można mówić o ukształtowanym systemie imienniczym na Podlasiu, dość oryginalnym, gdyż nierzadko od jednego imienia tworzono wiele form, np.
Miejscowe formy na przestrzeni stuleci były morfologicznie i fonetycznie adaptowane do norm gwary, dlatego też nierzadko w sposób znaczący odbiegają one od form kanonicznych, np.
Ta fonetyczna morfologiczna różnorodność widoczna jest też dzisiaj, jednak od kilkudziesięciu lat pod wpływem mody oraz języka polskiego zanikają tradycyjne formy imienne.
Imiona chrześcijańskie były często długie, wielosylabowe i często postrzegane jako obce. W wyniku zmian fonetycznych i morfologicznych często zbliżały się one do imion słowiańskich. Proces ten polegał między innymi na skracaniu imion do form dwu- lub jednosylabowych. Krótkie formy były popularne zwłaszcza w XVI i XVII wieku, ale stopniowo wypadały one z użycia, np.
’Jurkо – ukr. Юрій, pol. Jerzy – Jur
Ich ślady często pozostawały w nazwiskach (Klimiuk, Kuczko, Ruszuk, Własiuk). (M. Sajewicz).
Na badanym terytorium w pamięci starszego pokolenia zachowała się pewna liczba takich skróconych jednosylabowych form imiennych. Były one popularne jeszcze w XX w., np.
Fim – ukr. Єфімій, Юхим, pol. Eufemiusz
Lasz – ukr. Ілля, pol. Eliasz
Zień – ukr. Зіновій, pol. Zenon, Zenobiusz
Na Podlasiu w procesie adaptacji morfologicznej imion chrześcijańskich ważną rolę odegrał sufiks -ko. Najczęściej dodawano go do skróconych, jednosylabowych form imion chrześcijańskich. Rzadziej sufiks -ko dodawano do pełnych form imiennych.
Oto przykłady imion z sufiksem -ko (na początku zostanie podana forma z sufiksem -ko, następnie ukraiński i polski wariant imienia, a na koniec forma gwarowa, zapisana w badanych wsiach, od której utworzono imię z sufiksem -ko; 'oznacza akcent):
Dan’іłkо – ukr. Данило, pol. Daniel – Dan’iło
Hr’yćk’о – ukr. Григорій, pol. Grzegorz – Hryć
Kon’оnkо – ukr. Конон, pol. Konon – Kon’on
L’ewko – ukr. Лев, pol. Leon – Lew
Naz’аrkо – ukr. Назар, pol. Nazariusz – Naz’ar
Ondr’yеjkо – ukr. Андрій, pol. Andrzej – Ondr’yej
On’іśkо – ukr. Онисій, pol. Onisym – On’iś
Ryh’uorkо – ukr. Григорій, pol. Grzegorz – Ryh’uor
To jedynie przykłady. Temat imion z sufiksem -ko będziemy kontynuować za trzy tygodnie.
**************
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
6 sierpnia 2023 roku w audycji „Dumka Ukraińska” w Radiu Białystok dr Grzegorz Kuprianowicz, dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego, opowiedział o Podlaskiej Nagrodzie Naukowo- Literackiej oraz o procesie jej przyznania w 2023 r. W tym roku Nagroda, ustanowiona przez Podlaski Instytut Naukowy oraz Związek Ukraińców Podlasia, zostanie przyznana po raz drugi.
Celem Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej jest promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia poprzez uhonorowanie i nagrodzenie osób, które odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu, badaniu i rozwoju kultury i języka ukraińskiego Podlasia. Informacje o nagrodzie oraz procesie jej przyznawania dostępne są na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego w Aktualnościach oraz w zakładce: https://www.pninstytut.org/pl/popularyzacja/nagroda/
Ustanowienie i przyznawanie Nagrody jest jednym z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
