O tradycyjnych sposobach powitań na Podlasiu, cz. 1
Tematem, który dotychczas nie został dostatecznie zbadany, są sposoby witania się i żegnania w tradycyjnej kulturze wiejskiej. Zapisy zrobione we wsiach gminy Czyże dają ciekawy materiał folklorystyczny, ale pozostawiają też wiele pytań bez odpowiedzi.
W dzisiejszych czasach mieszkańcy badanych wsi posługujący się gwarą witają się i żegnają, używając głównie polonizmów, mówią więc np. „Dzień dobry” („Dziń dobry”), „Do widzenia”, „Dobranoc”. Duchownego witają słowami „Sława Isusu Chrystu”.
Osoby urodzone na początku XX w. często witały się i żegnały po rosyjsku „Zdrastwuj”, „Zdrastwujtie”, „Do swidanija”. Co ciekawe, po rosyjsku zwracano się również do batiuszki. Jeszcze w latach 80. XX w. do najstarszych duchownych mówiono „Zdrastwujtie”, a nie „Sława Isusu Chrystu”.
Jakie są jednak tradycyjne sposoby witania się? Jednymi z nielicznych gwarowych form powitań są „Zdorow” i „Dobry weczur”. Żegnając się, można usłyszeć np. „Do zawtra”, Spokuojnoji noczy” „Bywaj / Bywajte zdorowy”. Mieszkańcy wsi mówil tak np. wtedy, gdy odwiedzali sąsiadów wieczorami („prychodili na weczurki, na posidienki”). Jak jednak mówiono w innych sytuacjach?
Najwięcej materiału związanego z tematem udało się zebrać przy opisie zwyczajów związanych z poszczególnymi świętami. O ile bowiem nie udało się zapisać zbyt wielu ogólnych form powitań i pożegnań, o tyle zachowały się tradycyjne sposoby witania się podczas najważniejszych świąt. Wiele z nich jest popularnych do dziś.
W czasie świąt najczęściej witano się słowami „Z praznikom / prazniczkom…”. Odpowiadano wówczas: „Z toboju zdorowoju / zdorowym”, „Z wami zdorowymi”. Np. na Wigilię (w miejscowej gwarze „Koleda”, „Kolada”) gospodarz, wnosząc snop żyta („koladu”) do chaty, mówił: „Bud’te zdorowy, Koledy pryżdawszy”. Do dziś mieszkańcy wsi w gminie Czyże witają się tego dnia słowami „Z prazniczkom Koladoju”.
Na Boże Narodzenie nadal usłyszymy powitanie „Z praznikom / prazniczkom Rożdżestwom Chrystowym” oraz odpowiedź „Z toboju zdorowoju” etc. Formułka ta obowiązywała przez trzy świąteczne dni. Niedopuszczalne jest mówienie wtedy „Dzień dobry”.
Na Nowy Rok ludzie na wsi witali się słowami „Z Nowym Rokom”. Odpowiadano tak jak na Boże Narodzenie. Ponieważ tradycyjne powitania miały najczęściej formę życzeń, dlatego były też popularne bardziej rozbudowane formułki:
Pozdrawlaju z Nowym Rokom
Z nowym szczasciom
Z nowym zdorowjom.
Na Trzech Króli (miejscowa nazwa Try Kruoli”) tradycyjną formą powitań było: „Pozdrawlaju z Perszym / Druhim / Tretim Krolom” – mówiono tak w zależności od tego, który dzień właśnie świętowano (a trzeba zauważyć, że kiedyś najważniejsze święta świętowano zawsze trzy dni). Odpowiadano tradycyjnie – „Z toboju zdorowym” etc.
Podobne formułki obowiązywały podczas innych świąt, np. w dzień zwiastowania Bogurodzicy (miejscowe Błahowieszczynie) do dziś ludzie witają się słowami „Z praznikom”. Taki sposób witania się jest popularny podczas wszystkich świąt, nie tylko 12 najważniejszych. Odpowiedź zawsze ma formę życzeń, a więc „Z toboju zdorowym” etc.
Cdn…
Foto: z rodzinnego archiwum Mikołaja Jagodnickiego
***
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.