Z tej okazji jubileuszu 100-lecia sojuszu polsko-ukraińskiego, który obchodziliśmy w mijającym 2020 roku, opracowano polsko-ukraińską grę edukacyjną on-line ecsape room: „Pakt Piłsudski-Petlura 1920”. Jest to wspólna inicjatywa Podlaskiego Instytutu Naukowego i Centrum Edukacji Nauczycieli w Białymstoku.

Autorką gry jest Karolina Chmur, metodyk języka ukraińskiego w Centrum Edukacji Nauczycieli w Białymstoku oraz nauczycielka języka ukraińskiego w Niepublicznej Szkole Podstawowej św. Cyryla i Metodego w Białymstoku. Konsultantami byli prof. dr hab. Mirosław Szumiało z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Instytutu Pamięci Narodowej oraz dr Grzegorz Kuprianowicz z Podlaskiego Instytutu Naukowego.

Gra edukacyjna on-line „Pakt Piłsudski-Petlura” jest dwujęzyczna, można ją wykorzystywać na lekcjach prowadzonych zarówno w języku polskim, jak i po ukraińsku.

Mamy nadzieję, że ten środek dydaktyczny będzie pomocny dla nauczycieli  oraz interesujący dla uczniów.

Zapraszamy do gry!

Українська версія

Wersja polska

Zachęcamy wszystkich do przekazywania materiałów dla Archiwum Podlaskiego. Działa ono od początku 2020 roku w strukturze Podlaskiego Instytutu Naukowego. Zadaniem Archiwum Podlaskiego jest systematyczna dokumentacja współczesności i przeszłości społeczności ukraińskiej Podlasia. Nie będzie to możliwe bez zaangażowania całego naszego środowiska.

Prosimy o przekazywanie materiałów do Archiwum Podlaskiego. Przyjmujemy różnorodne materiały: spuścizny poszczególnych osób lub rodzin, dokumenty z archiwów rodzinnych, korespondencję, dokumenty życia społecznego (plakaty, zaproszenia, ulotki, broszury, wydawnictwa drugiego obiegu), mapy i plany, zdjęcia, filmy i mikrofilmy, nagrania audio i wideo, dokumenty elektroniczne oraz inną dokumentację, niezależnie od metody jej wykonania. Przyjmujemy również materiały elektroniczne dokumentujące życie społeczności ukraińskiej Podlasia (filmy z ważnych wydarzeń, zdjęcia, materiały graficzne).

Jeśli macie w swoich prywatnych zbiorach materiały dokumentujące historię regionu lub ukraińskie dziedzictwo kulturowe, i nie wiecie, co z nimi zrobić lub chcecie, aby były dobrze zachowane – przekażcie je do Archiwum Podlaskiego!

Jeśli słyszeliście, że ktoś chce wyrzucić rodzinne dokumenty, zdjęcia, plakaty, broszury, zaproszenia lub inne materiały źródłowe – zaproponujcie, by przekazać je do Archiwum Podlaskiego. Może to uchronić cenne materiały archiwalne przed zniszczeniem.

Pomóżcie stworzyć nasze wspólne Archiwum Podlaskie!

Przeczytajcie dokładnie na portalu internetowym Podlaskiego Instytutu Naukowego Jak przekazać materiały do ​​Archiwum Podlaskiego?

Wszystkich, kto chciałby przekazać materiały do Archiwum Podlaskiego prosimy o kontakt na adres: pninstytut@gmail.com lub telefon: tel. 664187538.

Archiwum Podlaskie działa w ramach zadania realizowanego dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Tradycyjnym atrybutem ukraińskiego bożonarodzeniowego obrzędu kolędowania jest gwiazda. We wsiach gminy Czyże nazywają ją pod wpływem języka polskiego gjazdoju, gwiazdoju.

Gwiazda kolędnicza to nie tylko ozdoba, ale też symbol gwiazdy betlejemskiej oraz element ukraińskiej tradycji bożonarodzeniowej. Aby ją przygotować, potrzebny jest czas i cierpliwość, ale przede wszystkim wieloletnie doświadczenie oraz talent.

Tradycyjną gwiazdę robiono ze zwyczajnego sita, do którego mocowano rogi oraz obklejano różnokolorowymi wycinankami, które były niekiedy prawdziwymi wytworami sztuki. 

Dawniej w środek gwiazdy wstawiano świeczkę, jednak kolędowanie z nią mogło się skończyć podpaloną nie tylko gwiazdą, ale nawet wiejską strzechą. Dlatego też kolędnicy musieli bardzo uważać, kolędując od chaty do chaty. Później do środka zaczęto wstawiać różne obrazki, przedstawiające narodzenie Jezusa Chrystusa, a także elektryczne lampki na baterie.

Kiedyś we wsiach byli majstrzy, którzy robili świąteczne gwiazdy. Najbardziej utalentowani przygotowywali nie tylko gwiazdy jednorzędowe, ale też dwurzędowe i bardzo rzadkie trzyrzędowe.

Gwiazdy przygotowywano do kolędowania zawczasu – niektórzy robili nowe, inni naprawiali stare. Wszystko to sprzyjało integracji młodzieży wiejskiej, która od święta Wprowadzenia do Świątyni Najświętszej Bogurodzicy przygotowywała się do świąt.

Kiedyś z gwiazdami kolędowali tylko starsi chłopacy. Później zaczęły kolędować także dziewczęta. Małe dzieci kolędowały z małymi gwiazdami, starsi – z większymi. Kolędowanie z gwiazdą nadal jest głównym atrybutem bożonarodzeniowej obrzędowości we wsiach gminy Czyże.

***

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Z okazji 15-lecia ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym ukazała się właśnie książka „Tożsamość – kultura – równość”, w której zamieszczono także artykuł dyrektora Podlaskiego Instytutu Naukowego dra Grzegorza Kuprianowicza.

Jubileuszowa publikacja zawiera artykuły prezentujące spojrzenie na ustawę mniejszościową  z różnych perspektyw: mniejszości, administracji rządowej, środowisk akademickich, parlamentu, ekspertów.

Artykuł dyrektora PIN dra G. Kuprianowicza nosi tytuł Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych: by zachować kultury, tradycje i języki mniejszości… i jest próbą refleksji nad 15 laty działalności Komisji Wspólnej z perspektywy jej współprzewodniczącego oraz długoletniego członka reprezentującego mniejszość ukraińską.

Książka dostępna jest do pobrania na stronie Instytutu Kaszubskiego, który jest wydawcą publikacji:

https://www.instytutkaszubski.pl/single-post/publikacja-z-okazji-15-lecia-ustawy-o-mniejszo%C5%9Bciach-narodowych-i-etnicznych?fbclid=IwAR0C3e2UAxwKeec_puC4cDXTfx-c3QxHGpmubgcqAXiHZcAoi2ruTyw5gwg

Towarzystwo „Ridna Chata” powstało w Chełmie w 1919 r.  Wówczas na Chełmszczyznę powróciła już z „bieżeństwa” pierwsza grupa ludności ukraińskiej, w tym także nieliczna inteligencja. Inicjatorem powstania Towarzystwa był jeden z czołowych działaczy ukraińskich Chełmszczyzny Antoni Wasyńczuk. Na początku 1919 r. miał on założyć w Chełmie Ukraiński Komitet Dobroczynności, gdyż właśnie działalność charytatywna i pomoc dla powracającej ludności była pierwszym kierunkiem aktywności ukraińskiego ruchu narodowego na tych terenach, po objęciu ich przez władze polskie.

Antoni Wasyńczuk (1885-1935)

W kolejnych miesiącach, zapewne latem lub jesienią 1919 r., Komitet ten przekształcił się w Towarzystwo Dobroczynności „Ridna Chata”. Sprawę powołania Towarzystwa Dobroczynności i jego współpracy z władzami polskimi w pomocy charytatywnej dla ludności ukraińskiej poruszono w Memoriale w sprawie sytuacji ukraińskiej ludności na Chełmszczyźnie z 30 września 1919 r.  Prawdopodobnie w 1919 r. złożony został do rejestracji statut Towarzystwa, lecz starania o rejestrację pozostały bez odpowiedzi 3 lata. 

Działalność Towarzystwa została jednak w jakiś sposób zalegalizowana przez władze, gdyż w wykazie stowarzyszeń i związków kulturalnych działających w pow. chełmskim pod koniec 1919 r., sporządzonym przez Starostwo Chełmskie, pod pozycją 12 wymieniono „Stow. Dobroczynne <Ridna Chata> w Chełmie”.

Latem 1920 r. Towarzystwo już działało, a w skład jego zarządu wchodzili wówczas: Antoni Wasyńczuk, Jakub Rawlik, Tomasz Kulgawiec, Antoni Korolczuk i Mikołaj Bogorski.  Podstawową dziedziną działalności Towarzystwa w pierwszym okresie była działalność charytatywna.

Działalność Towarzystwa, jak i aktywność całego ukraińskiego ruchu narodowego na Chełmszczyźnie, przerwało wkroczenie Armii Czerwonej w sierpniu 1920, a następnie aresztowania ukraińskich działaczy narodowych jesienią 1920 r. i wiosną 1921 r. przez władze polskie.  Ostateczny zakaz działalności Towarzystwa „Ridna Chata” władze wydały jesienią 1921 r. Od tego momentu Towarzystwo działało nielegalnie.

Grzegorz Kuprianowicz

Wszystkim, kto świętuje właśnie Narodzenie Chrystusa życzymy, by radość z nadejścia  Mesjasza przysłoniła wszystkie problemy i troski; niechaj napełni ona życie Wiarą, Miłością i Nadzieją.

Życzymy, by Nowy 2021 Rok przyniósł zdrowie, pokój, szczęście…

Podlaski Instytut Naukowy

Bielsk Podlaski, Boże Narodzenie A.D. 2020

Podlaski Instytut Naukowy od początku swojego istnienia współpracuje z innymi organizacjami ukraińskimi, przede wszystkim ze Związkiem Ukraińców Podlasia. We współpracy z tą organizacją organizuje wiele swoich przedsięwzięć, w tym Podlaską Ukraińską Konferencję Naukową. Z drugiej strony Związek Ukraińców Podlasia włącza Instytut do swoich projektów.

W grudniu 2020 roku Ludmiła Łabowicz, sekretarz Podlaskiego Instytutu Naukowego, która w ramach Instytutu realizuje projekt badawczy związany z tradycjami imienniczymi Podlasia ХVI-ХХІ w., przeprowadziła cykl zajęć online dla dzieci i młodzieży uczących się języka ukraińskiego w starszych klasach trzech szkół: Szkoły Podstawowej im. Adama Mickiewicza w Bielsku Podlaskim, Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Czeremsze oraz Niepublicznej Szkoły Podstawowej św. Cyryla i Metodego w Białymstoku.

Na zajęciach opowiadała ona młodzieży szkolnej o historii powstania nazwisk popularnych na Podlasiu, a także o ich znaczeniu. Młodzież starała się brać aktywny udział w zajęciach, m.in. zadając pytania dotyczące pochodzenia konkretnych nazwisk.

Cykl wykładów odbył się w ramach projektu Związku Ukraińców Podlasia „Warsztaty tradycji ukraińskich dla dzieci i młodzieży „Do źródeł”” dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Folklor gminy Czyże od kilkudziesięciu lat budzi zainteresowanie różnych badaczy – w przeszłości głównie związanych ze środowiskiem białoruskim, w ostatnim czasie przede wszystkim ukraińskich.

Na uwagę zasługują publikacje Związku Ukraińców Podlasia, m.in. książka „Котилася торба з високого горба” Anny Artemiuk wydana prawie 20 lat temu, a dokładniej w 2011 roku. Warto przypomnieć tę publikację, bardzo cenną dla badań nad lokalną kulturą ludową.

Książka zawiera przykłady podlaskiego folkloru dziecięcego. Zawiera blisko 70 tekstów różnych gatunków zapisanych we wsiach powiatów bielskiego i hajnowskiego, w tym ze wsi w gminie Czyże – Kuraszewo i Zbucz, a także w pobliskim Starym Berezowie i Dubiczach Osocznych. Dodatkiem do publikacji jest płyta z przykładami podlaskiego folkloru dziecięcego.

Książka zawiera wiele ciekawych przykładów kołysanek, zagadek i wierszy, m.in. wykonywanych w okresie Świąt Bożego Narodzenia i Trzech Króli, kolęd życzących śpiewanych w domu nowo narodzonego dziecka, humorystycznych piosenek i przyśpiewek, a także bajek.

Oto przykład kołysanki z Kuraszewa:

Luli-luli, luli-luli

Skuonczylisia tobie huli

Treba bude wże lahati

Swojie oczka zakrywati.

Kto ma dzieci lub wnuki – niech podśpiewuje, kołysząc dziecko.

Anna Artemiuk zdołała zapisać i przedstawić w książce bardzo ciekawe przykłady zagadek. Czy uda się odgadnąć taką? Co prawda nie ze wsi w gminie Czyże, ale z sąsiednich miejscowości:

Łata na łati i szwa ne znati.

Lub taką?:

Powna boczka krup, a nawercha strup.

Podpowiedź – są to rośliny, odpowiedzi na zagadki znajdują się na końcu artykułu*.

Artykuł Marii Artemiuk na końcu książki dostarcza cennych informacji o zwyczajach i obrzędach związanych z narodzinami i chrztem dziecka na Podlasiu. Badaczka prowadziła swoje badania folklorystyczne m.in. w Czyżach i Zbuczu.

Dodatkiem do publikacji jest płyta z 28 utworami z różnymi gatunkami: krótkimi wierszykami, kołysankami, piosenkami dla dzieci i bajkami. Mniejsze formy i pieśni wykonują dzieci z Przedszkola nr 9 „Leśna Polana” w Bielsku Podlaskim i zespół „Ranok” z Bielska Podlaskiego, bajki czytają Anna Artemiuk i Jerzy Hawryluk. Wszystkie utwory na płycie są nagrane w gwarze podlaskiej.

* Oto odpowiedzi na zagadki:

1. kapusta

2. makówka

Udało się odgadnąć?

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Od naszej IV Podlaskiej Ukraińskiej Konferencji Naukowej minął już ponad miesiąc. To dobry moment na podsumowanie statystyk.

W ramach transmisji konferencji na platformie Facebook zamieszczono 4 filmy. W ciągu dwóch dni konferencji w transmisji na żywo widziało nas prawie 4 tys. osób, a ok. 200 zostało z nami dłużej. Stale oglądało nas 15-40 osób w zależności od sesji konferencji i pory dnia. Jednocześnie oglądało nas maksymalnie 46 osób.

Jednak zakończenie konferencji nie oznaczało, że przestała ona docierać do coraz szerszego grona osób.

Do tej pory wyświetlono 24 376 minut transmisji konferencji.

Zasięg postów zawierających filmy z konferencji wynosi ponad 16 tys. Widziało nas prawie 4,5 tys osób, a ok. 500 zostało z nami dłużej.

Interakcji w stosunku do naszych transmisji z konferencji (czyli polubień, komentarzy і udostępnień) było do tej pory łącznie prawie 700. W tym na szczególną uwagę zasługują udostępnienia, których było łącznie ponad 180.

Większość naszej publiczności była z Podlasia, ale oglądano nas w całej Polsce, a także Ukrainie, Białorusi, Kanadzie, Niemczech i USA.

Cieszymy się, że nasza konferencja spotkała się z tak szerokim zainteresowaniem.

Od stycznia 2020 r. w strukturze Podlaskiego Instytutu Naukowego działa Archiwum Podlaskie. Jego zadaniem jest systematyczna dokumentacja współczesności i przeszłości społeczności ukraińskiej Podlasia. Archiwum gromadzi i przechowuje materiały archiwalne, dokumenty życia społecznego (plakaty, zaproszenia, ulotki, broszurki) oraz inne materiały, a także materiały w formie elektronicznej.

Rok 2020 był okresem kształtowania pracy archiwum: rozpoczęto wypracowanie modelu jego funkcjonowania, tworzenie podstaw materialnych istnienia Archiwum Podlaskiego, opracowanie systemu gromadzenia i przechowywania materiałów. W ciągu roku do archiwum przekazano także pierwsze materiały, które są sukcesywnie segregowane, porządkowane, ewidencjonowane i opracowywane. Jednocześnie są one zabezpieczane przed zniszczeniem.

Pierwszym nabytkiem archiwum w 2020 roku stała się część spuścizny dra Bogdana Martyniuka, zmarłego w 2018 r. Był on znanym działaczem ukraińskim, prowadzącym szeroką działalność przede wszystkim na rzecz opieki nad zabytkami sztuki cerkiewnej, a także jej popularyzacji wśród dzieci i młodzieży. Oprócz tego w ciągu 2020 roku archiwum pozyskało różnorodne materiały dokumentującу aktywność społeczności ukraińskiej Podlasia, działalność organizacji ukraińskich regionu, a także innych podmiotów, których działania są istotne dla społeczności ukraińskiej Podlasia.

Archiwum Podlaskie przyjmuje do swych zbiorów różnorodne materiały dotyczące współczesności i przeszłości Podlasia: spuścizny, dokumenty z archiwów rodzinnych, dokumenty życia społecznego. Zachęcamy wszystkich do przekazywania do Archiwum Podlaskiego materiałów dokumentujących przeszłość i współczesność naszego regionu. Wszystkich, kto chciałby przekazać materiały – prosimy o kontakt: tel. 664187538.

Archiwum Podlaskie działa w 2020 roku w ramach zadania realizowanego dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Archiwum Podlaskie mieści się pod adresem: Bielsk Podlaski, ul. Ogrodowa 11B.