25 stycznia 2023 r. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz wziął udział w posiedzeniu Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP. W programie posiedzenia znalazły się m. in. takie punkty jak rozpatrzenie informacji Rzecznika Praw Obywatelskich na temat skarg i wniosków dotyczących mniejszości narodowych i etnicznych w latach 2020-2022, rozpatrzenie informacji Ministra Edukacji i Nauki na temat sytuacji i problemów oświaty mniejszości ukraińskiej i białoruskiej w Polsce oraz rozpatrzenie informacji Ministra Edukacji i Nauki na temat możliwości wspólnego nauczania języków ukraińskiego i białoruskiego uczniów należących do mniejszości ukraińskiej i białoruskiej oraz obywateli Ukrainy i Białorusi w wieku szkolnym przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Dr G. Kuprianowicz jako współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych oraz przedstawiciel mniejszości ukraińskiej zabierał głos we wszystkich powyższych kwestiach.
25 stycznia 2023 roku dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz – jako współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych oraz przedstawiciel mniejszości ukraińskiej – wziął udział w Spotkaniu Noworocznym Prezydenta RP Andrzeja Dudy wraz z Małżonką z przedstawicielami Kościołów i związków wyznaniowych oraz mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce.
Dr G. Kuprianowicz tradycyjnie wygłosił przemówienie-życzenia w imieniu mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym.
Link do strony internetowej Prezydenta RP, gdzie znajduje się informacja dotycząca spotkania oraz nagranie wideo:
Wystąpienie Współprzewodniczącego Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych Grzegorza Kuprianowicza na spotkaniu noworocznym Pary Prezydenckiej.
Trwa Podlaski Konkurs Literacki „Piszemo po swojomu”. Utwory literackie pisane „po swojomu”, czyli podlaską gwarą ukraińską, można zgłaszać do 15 marca 2023 r.
Nie czekajcie – piszcie i zgłaszajcie do Podlaskiego Instytutu Naukowego. Czekają dobre nagrody.
Prace konkursowe z dopiskiem KONKURS LITERACKI należy:
– przekazać dla organizatora konkursu (Podlaski Instytut Naukowy, Bielsk Podlaski, ul. Kryniczna 14)
– lub przesłać pocztą na adres:
Podlaski Instytut Naukowy
skr. poczt. 26
17-100 Bielsk Podlaski
– lub przesłać na adres mailowy Konkursu: poswojomu@gmail.com
Celem Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu” jest zachęcenie osób znających i używających ukraińskich gwar Podlasia do twórczości literackiej we własnym języku. Warunkiem uczestnictwa jest nadesłanie jako pracy konkursowej co najmniej jednego oryginalnego utworu literackiego napisanego ukraińską gwarą Podlasia.
Dokładne informacje o konkursie można znaleźć na stronie organizatora, Podlaskiego Instytutu Naukowego, w zakładce „Popularyzacja”:
Znalazł się tam również uaktualniony regulamin konkursu:
Zapraszamy do dokładnego zapoznania się z regulaminem oraz do udziału w I Podlaskim Konkursie Literackim „Piszemo po swojomu”.
22 stycznia przypada ukraińskie święto narodowe – Deń Sobornosty Ukrajiny (День Соборности України), co można na język polski przetłumaczyć jako Dzień Jedności Ukrainy. Dzień 22 stycznia jest jednym z kluczowych w najnowszych dziejach Ukrainy, miały wtedy bowiem miejsce dwa fundamentalne wydarzenia. 22 stycznia 1918 r. po raz pierwszy w XX wieku proklamowano niepodległość Ukrainy, zaś 22 stycznia 1919 r. doszło do zjednoczenia dwóch państw ukraińskich.
Do proklamowania niepodległości Ukrainy doszło w dramatycznych okolicznościach ofensywy Armii Czerwonej, która zbliżała się do Kijowa. 22 stycznia 1918 r. Ukraińska Centralna Rada, czyli ukraiński parlament ogłosiła IV Uniwersał proklamujący pełną suwerenność państwa ukraińskiego – Ukraińskiej Republiki Ludowej. Stanowił on m. in.: „Od tego momentu Ukraińska Republika Ludowa staje się niepodległym, od nikogo niezależnym Wolnym Suwerennym Państwem Narodu Ukraińskiego. Ze wszystkimi sąsiednimi państwami, a więc: Rosją, Polską, Austrią, Rumunią, Turcją oraz innymi, pragniemy żyć w zgodzie i przyjaźni, ale żadne z nich nie może wtrącać się w życie Niepodległej Republiki Ukraińskiej, a władza w niej należeć będzie wyłącznie do ludności Ukrainy”. Był to początek niepodległego bytu państwa ukraińskiego w dziejach najnowszych. Dzień 22 stycznia 1918 r. jest jedną z kluczowych dat w dziejach Ukrainy.
Dokładnie rok później, 22 stycznia 1919 r., doszło do zjednoczenia dwóch państw ukraińskich – powstałej nad Dnieprem ze stolicą w Kijowie Ukraińskiej Republiki Ludowej oraz obejmującej obszar Galicji Wschodniej, Bukowiny i Zakarpacka, proklamowanej we Lwowie Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej. Uniwersał Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej stanowił: „Od tego momentu zlewają się oddzielone od siebie przez stulecie części jednej Ukrainy – Zachodnioukraińska Republika Ludowa (Galicja, Bukowina, Ruś Węgierska) i Naddnieprzańska Wielka Ukraina. Spełniły się odwieczne marzenia, którymi żyli i za które umierali najlepsi synowie Ukrainy. Od tego momentu istnieje jedna niezależna Ukraińska Republika Ludowa. Od tego momentu naród ukraiński, wyzwolony potężnym impulsem swoich własnych sił, ma możliwość zjednoczonymi przyjaznymi wysiłkami wszystkich swoich synów budować niepodzielne, niepodległe Państwo Ukraińskie dla dobra i szczęścia całego jego ludu pracującego”.
Na początku lat dwudziestych XX w. budowa niepodległego państwa i walka o wolność Ukrainy zakończyły się niepowodzeniem. Jednak stanowiły one ważny etap na drodze Ukrainy do niepodległości, a dzień 22 stycznia stał się świętem narodowym Ukraińców. Zapisał się w pamięci historycznej Ukraińców jako symbol dążenia do niepodległego i zjednoczonego państwa.
Krzywa (w miejscowej gwarze ukraińskiej – Krywaja) to wieś położona obecnie w województwie podlaskim, w powiecie bielskim, w gminie Bielsk Podlaski. W przeszłości była to wieś królewska w starostwie bielskim w ziemi bielskiej województwa podlaskiego.
Obecnie jej prawosławni mieszkańcy należą do parafii Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela w Szczytach-Dzięciołowie, jednak do 1795 roku wieś należała do Parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach. Dlatego też wiele informacji na temat mieszkańców tej wsi można znaleźć w najstarszych metrykach parafialnych cerkwi unickiej w Czyżach.
Przechowywane do dziś w czyżowskiej parafii metryki ochrzczonych, metryki ślubne i metryki umarłych są bogatą kopalnią wiedzy o tradycji imienniczej wsi należących w przeszłości do parafii. W ramach ubiegłorocznego projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, były już analizowane niektóre z nich pod kątem tradycji imienniczych wsi w dawnej parafii Czyże. Zainteresowanych odsyłamy do artykułów, które ukazały się w ubiegłym roku na stronie internetowej PIN. Można je znaleźć w zakładce „Z badań Instytutu”.
Metryki dawnej Parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach z XVIII w. dostarczają niezwykle cennych informacji na temat tego, jakie imiona, nazwiska, przydomki rodowe oraz nazwy kobiet utworzone od imion, nazwisk lub przydomków męża funkcjonowały we wsi Krzywa. W tym artykule zostaną przedstawione wybrane najciekawsze nazwiska mieszkańców Krzywej, które pojawiają się w metrykach z pierwszej połowy XVIII wieku.
Metryki dawnej parafii w Czyżach były prowadzone w języku polskim, dlatego też najczęściej pojawia się w nich polski wariant nazwy wsi – Krzywa. Niekiedy jednak miejscowy paroch zapisywał ją w wersji gwarowej – z Krywoy, z Krywoi, z Krywey.
Na pochodzenie parafian z danej wsi mogą wskazywać takie przydomki, jak np. Anastazya Krywjuczka.
Imiona, nazwiska oraz przydomkach w metrykach z XVIII wieku starano się oddać po polsku, jednak wiele form zostało zapisanych w formie gwarowej lub też są to swoiste hybrydy – formy łączące wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formy w języku polskim i w gwarze ukraińskiej. Dotyczy to również form imiennych ze wsi Krzywa.
Poniżej zostaną przedstawione najciekawsze nazwiska odnoszące się do mieszkańców Krzywej, wybrane z metryk ochrzczonych oraz metryk ślubnych z pierwszej połowy XVIII wieku, a dokładnie z ksiąg, zaczynających się w 1719 roku, a kończących na roku 1734. W przypadku wielu nazwisk, na co już wielokrotnie zwracano uwagę, trudno ustalić prawdopodobną etymologię. Jest to najłatwiejsze w przypadku nazwisk patronimicznych, to znaczy utworzonych od imienia ojca. Łatwo też wskazać na pochodzenie nazwiska utworzonego od nazwy profesji. O wiele trudniej jest w przypadku nazwisk, które powstały od przezwiska. Trudno dziś bowiem dociec, skąd wzięło się przezwisko lub też z jakich powodów społeczność wiejska tak a nie inaczej przezwała danego mieszkańca wsi. Takie przezwiska o niejasnej etymologii nierzadko przechodziły na potomków, stając się przydomkiem rodowym, a następnie nazwiskiem. Widać to na przykładzie XVIII-wiecznych nazwisk ze wsi Krzywa.
W najstarszych metrykach na uwagę zasługują przede wszystkim trzy przydomki rodowe/nazwiska, które zdają się pochodzić z Krzywej. Są to formy: Beziuk/Bezjuk, Moroz/Morozuk i Szaduyka/Szaduyko/Szaduy. W szczątkowych metrykach z lat 1719-1729 nazwiska te występują tylko w Krzywej.
Dziś trudno ustalić etymologię wspomnianych form, można jedynie wskazać, że nazwisko Moroz pochodzi od ukraińskiego słowa moroz – mróz. Wśród osób noszących to nazwisko wymieniony był m.in. „Kum sławetny Gabriel Moroz” (zapisywany też jako Hawryło Moroz, Gabryiel Morozuk, Hawriło Moroz). Był to bardzo chętnie brany za chrzestnego mieszkaniec wsi, być może bogatszy gospodarz z Krzywej.
Ciekawą formą występującą w XVIII-wiecznych metrykach jest rzadkie nazwisko Szaduyka, pojawiające się bardzo często w odniesieniu do osób z Krzywej, dzisiaj spotykane w formach Szadujko i Szaduja (notowane obecnie m.in. w Hajnówce). W najdawniejszych metrykach mamy więc takie osoby z Krzywej noszące to nazwisko, jak: Kum Stefan Szaduyka, Marszalek Gregor Szaduy, Nikifor Szaduyka (Niczypor Szaduyka) i inni. Od tego rzadkiego nazwiska tworzono też formy żeńskie: S pano marijanno Szaduykuwno, Kuma Nastaska Szaduyczcicha, Panno Chimką Szaduyczanką ze wsi Krzywey.
Spośród osób o przydomku rodowym/nazwisku Beziuk wymienieni są m.in. Iwan Beziuk, TimofijBeziuk.
Z innych ciekawych nazwisk noszonych przez mieszkańców Krzywej na początku XVIII w. na uwagę zasługują takie formy patronimiczne, jak:
Chomanczuk (od gw. Chomanko – pol. Ammon, ukr. Амон),
Jakimiuk (od gw. Jakim – pol. Joachim, ukr. Яким),
Jarmociuk (od gw. Jarmoć – pol. Hermolas, ukr. Єрмолай),
Jaroszuk (od gw. Jarosz – pol. Hieronim, Hieroteusz lub Jarosław, ukr. Єронім, Єрофій, Ярослав),
Klimjuk (od gw. Klim – pol. Klemens, ukr. Климентій),
Łukianiuk (od gw. Łukian – pol. Lucjan, Lew, ukr. Лук’ян),
Małko (od gw. Małko – pol. Malachiasz, ukr. Малахія),
Matko (od gw. Matko – pol. Mateusz, ukr. Матвій),
Mikitiuk (od gw. Mikita – pol. Nicetas, ukr. Микита),
Omelanczuk (od gw. Omelanko – pol. Emilian, ukr. Омелян),
Ondryczuk (od gw. Ondryjko – pol. Andrzej, ukr. Андрій),
Petruczuk (od gw. Petruk – pol. Piotr, ukr. Петро),
Semeniuk (od gw. Semen – pol. Symeon, ukr. Симеон, Семен).
Nazwiska te są też notowane w innych wsiach parafii, wiele z nich w formach zapisanych w XVIII wieku funkcjonuje do dziś.
Ciekawą formą patronimiczną, a więc odojcowską, jest nazwisko Krzyszczuk (od gw. Kryszko – pol. Krzysztof, ukr. Христофор), np. Iwana y Katharzyny Krzyszczukow.
W Krzywej w XVIII wieku pojawiają się też nazwiska, utworzone od nazw profesji: Szewko, np. Michał Szewko, Szewczuk, np. Jakuna y Katharzyny Szewczukow, Kusznierz, np. Hryhora y Rainy Kusznierzow, Rymarz, np. Hryhor Rymarz.
W przeszłości mieszkańców wsi, którzy do niej przybyli z innych miejscowości, często można było rozpoznać po nazwisku. W metrykach dawnej parafii unickiej w Czyżach dość często pojawia się forma Zachozy – jak czytamy w „Słowniku staropolskim”, słowo „zachoży” znaczy to samo, co „przybysz, osiedleniec, wędrowiec”. Formy tej używano jako przydomka rodowego/nazwiska w odniesieniu do osób, które nie pochodziły z danej wsi, oraz ich potomków. Także w Krzywej na początku XVIII wieku pojawiają się mieszkańcy o nazwisku Zachozy (Stanisława y Rainy Zachozych).
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
10 stycznia 2023 r. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz wziął udział online w posiedzeniu Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP. Posiedzenie poświęcone było kwestii implementacji w Polsce Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych.
Dr G. Kuprianowicz jako współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych podkreślił znaczenie Karty jako niezwykle ważnego instrumentu ochrony i zachowania tak ważnego elementu „bogactwa i tradycji Europy” jakim są języki mniejszościowe i regionalne, które są też elementem dziedzictwa Rzeczypospolitej. Zwrócił też uwagę na istniejące problemy z implementacją Karty w Polsce, ale także na małą świadomość istnienia Karty i faktu, iż jest ona elementem porządku prawnego Rzeczypospolitej.
W 2023 roku Podlaski Instytut Naukowy będzie kontynuować realizację projektu badawczego „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”. Jego celem jest pokazanie bogatej spuścizny antroponimicznej Podlasia, głównie na przykładzie wsi z czterech parafii: Klejniki, Czyże, Kuraszewo i Nowe Berezowo.
W ramach projektu będą prowadzone następujące działania:
– analiza form imiennych z najstarszych XVIII-wiecznych metryk parafialnych, przechowywanych w Parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach w powiecie hajnowskim województwa podlaskiego,
– fotografowanie i analizowanie form imiennych występujących na nagrobkach na cmentarzach w Klejnikach, Czyżach, Kuraszewie, Nowym Berezowie,
– zbieranie i opracowywanie materiału imienniczego, funkcjonującego w tradycji ustnej najstarszych mieszkańców wsi czterech parafii.
Zbieranie materiału antroponimicznego będzie się odbywać podczas wyjazdów terenowych, w trakcie których zostaną zapisane miejscowe formy imienne, a także sfotografowane formy występujące na nagrobkach cmentarnych.
Spotkania, mające na celu zapisanie różnorodnych gwarowych form imiennych, będą się odbywać z osobami urodzonymi głównie w latach 30., 40. i 50. XX w. Rozmowy zostaną przeprowadzone gwarą ukraińską, która posługują się mieszkańcy badanych wsi.
Podobnie jak w ubiegłym roku rezultaty badań będą publikowane w formie artykułów na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego w zakładce „Z badań Instytutu”. Zapraszamy do czytania!
„Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku” jest realizowany przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
W audycji „Ukraińskie Słowo” na YT Związku Ukraińców Podlasia można usłyszeć rozmowę z prof. dr hab. Lubow Frolak. Poprowadziła ona warsztaty poświęcone charakterystyce podlaskich gwar ukraińskich oraz ich specyfice w ramach Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu”.
Konkurs odbywa się jako jedno z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, finansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Dr Mikołaj Roszczenko otrzymał nominację Kapituły Redakcji „Kuriera Porannego” i „Gazety Współczesnej” do tytułu Osobowość Roku 2022 w kategorii Nauka. Dr M. Roszczenko jest ukraińskim historykiem i filologiem, pochodzącym z podlaskich Kleszczel, zasłużonym dla badań nad historią, kulturą i językiem ukraińskim Podlasia, jest laureatem Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za 2022 r. w kategorii „Działalność naukowa”, jest również członkiem honorowym Podlaskiego Instytutu Naukowego. W 2022 r. świętował jubileusz 80-lecia.
„Osobowość roku” to plebiscyt prowadzony w całej Polsce przez dzienniki regionalne i serwisy internetowe wydawnictwa Polska Press. W województwie podlaskim akcję prowadzą „Kurier Poranny” i serwis www.poranny.pl, „Gazeta Współczesna” i serwis www.wspolczesna.pl oraz miejskie i powiatowe serwisy www.naszemiasto.pl.
Laureatów plebiscytu, osoby, które w minionym roku odniosły sukcesy, zasłużyły się dla lokalnej społeczności, wyłania się przez głosowanie. Informacje o plebiscycie Osobowość Roku 2022 i zasadach głosowania: