Imiona męskie z sufiksem -ko, cz. 1

Zbierając materiał imienniczy we wsiach czterech parafii na Podlasiu w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, udało się zapisać ciekawe gwarowe formy imion z sufiksem -ko.

W artykule zostanie przedstawiona ogólna charakterystyka tych form na bazie materiału zebranego we wsiach czterech parafii – Czyże, Nowoberezowo, Kuraszewo i Klejniki.

Warto wspomnieć, że temat imion męskich zakończonych sufiksem -ko wśród mieszkańców Podlasia nie jest w sposób dostateczny zbadany. Dotychczas zajmował się nim m.in. prof. Michał Sajewicz, który analizował formy imienne z sufiksem -ko w Kleszczelach w połowie XVI w.

Pisząc o imionach, warto wspomnieć, że już w XVI w. można mówić o ukształtowanym systemie imienniczym na Podlasiu, dość oryginalnym, gdyż nierzadko od jednego imienia tworzono wiele form, np.

ukr. Єремія, pol. Jeremiasz – Jar’oma, Jerem’iej, Werem’iej

Miejscowe formy na przestrzeni stuleci były morfologicznie i fonetycznie adaptowane do norm gwary, dlatego też nierzadko w sposób znaczący odbiegają one od form kanonicznych, np.

ukr. Ілля, pol. Eliasz – Lasz, Lis’iej, Lij’asz, Ilij’uszka

Ta fonetyczna morfologiczna różnorodność widoczna jest też dzisiaj, jednak od kilkudziesięciu lat pod wpływem mody oraz języka polskiego zanikają tradycyjne formy imienne.

Imiona chrześcijańskie były często długie, wielosylabowe i często postrzegane jako obce. W wyniku zmian fonetycznych i morfologicznych często zbliżały się one do imion słowiańskich. Proces ten polegał między innymi na skracaniu imion do form dwu- lub jednosylabowych. Krótkie formy były popularne zwłaszcza w XVI i XVII wieku, ale stopniowo wypadały one z użycia, np.

’Jurkо – ukr. Юрій, pol. Jerzy – Jur

Ich ślady często pozostawały w nazwiskach (Klimiuk, Kuczko, Ruszuk, Własiuk). (M. Sajewicz).

Na badanym terytorium w pamięci starszego pokolenia zachowała się pewna liczba takich skróconych jednosylabowych form imiennych. Były one popularne jeszcze w XX w., np.

Fim – ukr. Єфімій, Юхим, pol. Eufemiusz  

Lasz – ukr. Ілля, pol. Eliasz

Zień – ukr. Зіновій, pol. Zenon, Zenobiusz

Na Podlasiu w procesie adaptacji morfologicznej imion chrześcijańskich ważną rolę odegrał sufiks -ko. Najczęściej dodawano go do skróconych, jednosylabowych form imion chrześcijańskich. Rzadziej sufiks -ko dodawano do pełnych form imiennych.

Oto przykłady imion z sufiksem -ko (na początku zostanie podana forma z sufiksem -ko, następnie ukraiński i polski wariant imienia, a na koniec forma gwarowa, zapisana w badanych wsiach, od której utworzono imię z sufiksem -ko; 'oznacza akcent):

Dan’іłkо – ukr. Данило, pol. Daniel – Dan’iło

Hr’yćk’о – ukr. Григорій, pol. Grzegorz – Hryć

Kon’оnkо – ukr. Конон, pol. Konon –  Kon’on

L’ewko – ukr. Лев, pol. Leon – Lew

Naz’аrkо – ukr. Назар, pol. Nazariusz – Naz’ar

Ondr’yеjkо – ukr. Андрій, pol. Andrzej – Ondr’yej

On’іśkо – ukr. Онисій, pol. Onisym – On’iś

Ryh’uorkо – ukr. Григорій, pol. Grzegorz – Ryh’uor

Sach’аrkо – ukr. Захарій, pol. Zachariasz – Sach’ar

S’аwkо – ukr. Сава, pol. Saba – S’awa

Timochw’іеjkо – ukr. Тимофій, pol. Tymoteusz – Timochw’iej

T’іszkо – ukr. Тихон, pol. Tychon – Tisz

Ust’ynijkо – ukr. Устин, pol. Justyn – Ust’yn

Wal’erko – ukr. Валерій, pol. Walerian – Wal’erij

Waśk’о – ukr. Василь, pol. Bazyli – W’asia

Z’ieńkо – ukr. Зіновій, pol. Zenon, Zenobiusz – Zień

To jedynie przykłady. Temat imion z sufiksem -ko będziemy kontynuować za trzy tygodnie.

**************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.