Istokowy, Postołuowciowy, Zbuczlaniczyny – nazwy rodowe od nazw miejscowości

Najpopularniejszym sposobem identyfikacji osób w badanych miejscowościach czterech parafii prawosławnych na Podlasiu: Czyże, Klejniki, Kuraszewo i Nowoberezowo jest posługiwanie się przydomkami rodowymi powstałymi od różnych podstaw: imienia przodka, najczęściej mężczyzny, rzadziej kobiety, miejsca pochodzenia czy przezwiska ojca, dziadka lub innego członka rodziny. Nazwy te są dziedziczone przez potomków i nadal są używane w codziennych kontaktach mieszkańców wsi.

Największą popularnością wciąż cieszą się przydomki rodowe, tworzone od imienia głowy rodu. Często takie przydomki powstały jeszcze w XIX wieku.

Badając tradycje imiennicze wsi w ww. parafiach, udało się zapisać ciekawe nazwy rodowe powstałe od nazw miejscowości. Motywem ich pojawienia się jest często charakterystyka terytorialna danej osoby. Takich przezwisk w badanych wsiach jest bardzo dużo – społeczność wiejska nadawała je najczęściej osobom pochodzącym z innych, zarówno sąsiednich, jak i oddalonych wsi – Hrabniaćki (pochodził z kolonii wsi Zbucz – przysiółka Hrabniak), Oryeszkuwka (pochodziła ze wsi Orzeszkowo), Kamenczocha czy Kamenczanka (pochodziła ze wsi Kamień), Morak (pochodził ze wsi Morze), Borkuow (pochodził ze wsi Borek), Istokuw (pochodził we wsi Istok).

Niekiedy takie przezwiska miały ironiczny lub pejoratywny charakter, np. Rakołupka – osoba pochodząca ze wsi Rakowicze.

Początkowe przezwiska, w tym takie, które charakteryzowały kobiety, często przenoszono małżonków, nawet jeśli nie mieli oni niczego wspólnego z miejscem pochodzenia męża lub żony. Tak więc jeżeli mężczyznę ze względu na pochodzenie ze wsi Dubiny nazywano Dubineć, to jego żona była – Dubinczocha, Postołuoweć – Postołuowczycha, Morak – Morakowa lub Moraczka. Jeżeli kobietę zwano Oryeszkuwka, to jej męża – Wasil Oryeszkuwczyn. Jak więc widać, nie obowiązywała tu zasada, że zawsze główne znaczenie miał przydomek rodowy męża. Społeczność wiejska często wybierała bowiem takie przezwiska, które najbardziej charakteryzowały daną osobę i jej najbliższych, a przydomki utworzone od nazwy miejscowości, były dość charakterystyczne i łatwo identyfikowały daną osobę i jej rodzinę.

Z czasem przezwiska utworzone od miejsc pochodzenia stawały się przydomkami rodowymi i przechodziły na dzieci, a następnie na wnuków, np. Gurnaczowy (przodek pochodził ze wsi Górne, które jest obecnie częścią miasta Hajnówka).

Przezwiska i przydomki rodowe powstałe od miejsca pochodzenia wskazują na ludowe warianty podlaskich miejscowości, np. Mjakiszuoweć – przezwisko utworzone od ludowej formy miejscowości Mjakiszy (oficjalnie Miękisze). Dlatego też formy te mogą stanowić przedmiot zainteresowania nie tylko badaczy zajmujących się tematem tradycji imienniczej Podlasia, ale również toponimią regionu. Niekiedy takie formy wskazują na nieużywane już nazwy miejscowości, np. przezwisko Mieśki powstało od nazwy miejscowości: Mieśki Lies (obecnie oficjalnie Pasieczniki Duże).

W badanych wsiach udało się zapisać również przezwiska wskazujące na pochodzenie etniczne danej osoby, np. Ukrajinciowy (bo potomkowie pochodzili z Ukrainy), lub też miejsce, w którym ktoś przebywał, np. Chomski (bo w czasie „bieżeństwa” w 1915 roku przodek trafił do jednej z miejscowości na Wschodzie – mógł to być Chomsk).

A oto przykłady zapisane w trakcie wyjazdu w ramach tegorocznego projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”. Na początku zostaje podana forma przydomku rodowego w liczbie mnogiej, niekiedy w nawiasie przykład osoby noszącej dany przydomek. Następnie jest przezwisko, od którego powstało (czasami wraz z różnymi wariantami używanymi przez społeczność wiejską). Dalej zostaje podana gwarowa forma nazwy miejscowości oraz oficjalny wariant polski. Pogrubieniem zaznaczono akcent.

Bołotianczyny (np. Ondryej Bołotianczyn) – Bołotianka, Bołuotnicia – Zabołotie – pol. Zabłocie

Dubinciowy – Dubineć – wieś Dubiny – pol. Dubiny

Gurnaczowy – Gurnacz – Guorne – pol. Górne

Istokowy (np. Szura Istokowa, Alosza Istokuw) – Istokuw – Istuok – pol. Istok

Kamenczoszyny – Kamenczocha, Kamenczanka, Kamenczuczka – Kameń – pol. Kamień

Krywjanczyny – Krywjanka – Krywaja – pol. Krzywa

Kuojlikowy – Kuojlik – Kuojły – pol. Kojły

Ladowciowy – Ladoweć – Lady – pol. Lady  

Morakowy – Morak – More – pol. Morze

Oryeszkuwczyny (Wasil Oryeszkuwczyn) – Oryeszkuwka – Oryeszkowo – pol. Orzeszkowo

Postołuowciowy (Naścia Postołuowciowa) – Postołuoweć – Postołowo – pol. Postołowo

Prohalczyny (Kola Prohalczyn) – Prohal – Prohalie – pol. Progale

Zbuczlaniczyny – Zbuczlaniczyn – Zbucz – pol. Zbucz

Formy te są niezwykle ciekawe, dlatego też wymagają bez wątpienia dokładniejszych badań naukowych, również pod kątem językoznawczym – w jaki sposób tworzono takie formy.

***************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.