Niedziela i Poniedziałek Przewodni we wsiach gminy Czyże
Tydzień po Wielkanocy – Niedziela Przewodnia i Poniedziałek Przewodni, czyli w tradycji wsi w gminie Czyże – Prowody (Prowodnaja Nediela i Prowodnyj Ponediełok). Jest to święto związane ze starożytnym kultem przodków. Tego dnia ludzie idą na cmentarz i modlą się za zmarłych.
W Niedzielę Przewodnią wspominają tych, którzy odeszli, w Kuraszewie. Zarówno w niedzielę, jak i w poniedziałek modlą się na cmentarzu w Czyżach:
– Uże try czasa prychodit. Idut z procesijeju na mohiełki, nesut ikony, a baby spiwajut. I tak hoże, a w nedielu czy ponediełok batiuszka chodit po mohiełkach i poswieszczaje.
– U Prowodnuju Nedielu ide z cerkwi na mohiełki kresny chod. A z kaplici idut i wstreczajut jich. Koliś u nedielu welmi mało po mohiełkach chodili i moliliś, ot deś jakijiś pryjieżdży, a wże na druhi deń u ponediełok usie służyli. A teper buolszynstwo w nedielu.
Na cmentarz ludzie przynoszą nie tylko kwiaty i znicze, ale także kraszanki i pisanki, czasem poświęconą wierzbę i kawałek wielkanocnej babki – paski. Ta tradycja wciąż jest żywa we wsiach gminy Czyże.
– U Szostakowi na mohiłkach swetiłosio w nedielu na Prowody. To szykowali na toj deń jajcia. Batiuszka poswetit mohiłu i poswetit razom jajcia. To jak biedny byli, to chodili i zabirali sobie, a teper to ptaszki podowbut.
Jeszcze nie tak dawno temu na podlaskich wsiach popularne były rodzinne uczty na cmentarzach przy grobach bliskich. Na przykład w Czyżach tradycja ta była żywa 40 lat temu:
– Jak poswetiat mohiły, tohdy siadajut i hostiat. U nas to szcze było w 1983 rokowi. Brali horyełku, zakusku, siadali koło mohiłuow. Mnuhoch zbirałosia w kupu i hostili.
Z Poniedziałkiem Przewodnim wiązał się zwyczaj jedzenia jajek, oblewania wodą i rytualnego biegania połączonego z tarzaniem się po życie, co miało zapewnić dobry urodzaj.
– Na Prowody w ponediełok ijeczniu pekli na weczeru i nawyperedki biehali. U nas uże na dorohu wychodili i biehali, chto szwidszy bude. Szcze j toho dnia wodoju obliwaliś.
– Chto poperedi poweczeraje, biżyt napoperedki – to chuczyej żyto wyżne.
Na archiwalnych zdjęciach Jerzego Plewy – modlitwa na cmentarzu w Kuraszewie na Prowody
***************
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
