Miesiąc: luty 2023

Opublikowany w Opublikowany w instytut

Najpopularniejszym sposobem identyfikacji osób w badanych miejscowościach czterech parafii prawosławnych na Podlasiu: Czyże, Klejniki, Kuraszewo i Nowoberezowo jest posługiwanie się przydomkami rodowymi powstałymi od różnych podstaw: imienia przodka, najczęściej mężczyzny, rzadziej kobiety, miejsca pochodzenia czy przezwiska ojca, dziadka lub innego członka rodziny. Nazwy te są dziedziczone przez potomków i nadal są używane w codziennych kontaktach mieszkańców wsi.

Największą popularnością wciąż cieszą się przydomki rodowe, tworzone od imienia głowy rodu. Często takie przydomki powstały jeszcze w XIX wieku.

Badając tradycje imiennicze wsi w ww. parafiach, udało się zapisać ciekawe nazwy rodowe powstałe od nazw miejscowości. Motywem ich pojawienia się jest często charakterystyka terytorialna danej osoby. Takich przezwisk w badanych wsiach jest bardzo dużo – społeczność wiejska nadawała je najczęściej osobom pochodzącym z innych, zarówno sąsiednich, jak i oddalonych wsi – Hrabniaćki (pochodził z kolonii wsi Zbucz – przysiółka Hrabniak), Oryeszkuwka (pochodziła ze wsi Orzeszkowo), Kamenczocha czy Kamenczanka (pochodziła ze wsi Kamień), Morak (pochodził ze wsi Morze), Borkuow (pochodził ze wsi Borek), Istokuw (pochodził we wsi Istok).

Niekiedy takie przezwiska miały ironiczny lub pejoratywny charakter, np. Rakołupka – osoba pochodząca ze wsi Rakowicze.

Początkowe przezwiska, w tym takie, które charakteryzowały kobiety, często przenoszono małżonków, nawet jeśli nie mieli oni niczego wspólnego z miejscem pochodzenia męża lub żony. Tak więc jeżeli mężczyznę ze względu na pochodzenie ze wsi Dubiny nazywano Dubineć, to jego żona była – Dubinczocha, Postołuoweć – Postołuowczycha, Morak – Morakowa lub Moraczka. Jeżeli kobietę zwano Oryeszkuwka, to jej męża – Wasil Oryeszkuwczyn. Jak więc widać, nie obowiązywała tu zasada, że zawsze główne znaczenie miał przydomek rodowy męża. Społeczność wiejska często wybierała bowiem takie przezwiska, które najbardziej charakteryzowały daną osobę i jej najbliższych, a przydomki utworzone od nazwy miejscowości, były dość charakterystyczne i łatwo identyfikowały daną osobę i jej rodzinę.

Z czasem przezwiska utworzone od miejsc pochodzenia stawały się przydomkami rodowymi i przechodziły na dzieci, a następnie na wnuków, np. Gurnaczowy (przodek pochodził ze wsi Górne, które jest obecnie częścią miasta Hajnówka).

Przezwiska i przydomki rodowe powstałe od miejsca pochodzenia wskazują na ludowe warianty podlaskich miejscowości, np. Mjakiszuoweć – przezwisko utworzone od ludowej formy miejscowości Mjakiszy (oficjalnie Miękisze). Dlatego też formy te mogą stanowić przedmiot zainteresowania nie tylko badaczy zajmujących się tematem tradycji imienniczej Podlasia, ale również toponimią regionu. Niekiedy takie formy wskazują na nieużywane już nazwy miejscowości, np. przezwisko Mieśki powstało od nazwy miejscowości: Mieśki Lies (obecnie oficjalnie Pasieczniki Duże).

W badanych wsiach udało się zapisać również przezwiska wskazujące na pochodzenie etniczne danej osoby, np. Ukrajinciowy (bo potomkowie pochodzili z Ukrainy), lub też miejsce, w którym ktoś przebywał, np. Chomski (bo w czasie „bieżeństwa” w 1915 roku przodek trafił do jednej z miejscowości na Wschodzie – mógł to być Chomsk).

A oto przykłady zapisane w trakcie wyjazdu w ramach tegorocznego projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”. Na początku zostaje podana forma przydomku rodowego w liczbie mnogiej, niekiedy w nawiasie przykład osoby noszącej dany przydomek. Następnie jest przezwisko, od którego powstało (czasami wraz z różnymi wariantami używanymi przez społeczność wiejską). Dalej zostaje podana gwarowa forma nazwy miejscowości oraz oficjalny wariant polski. Pogrubieniem zaznaczono akcent.

Bołotianczyny (np. Ondryej Bołotianczyn) – Bołotianka, Bołuotnicia – Zabołotie – pol. Zabłocie

Dubinciowy – Dubineć – wieś Dubiny – pol. Dubiny

Gurnaczowy – Gurnacz – Guorne – pol. Górne

Istokowy (np. Szura Istokowa, Alosza Istokuw) – Istokuw – Istuok – pol. Istok

Kamenczoszyny – Kamenczocha, Kamenczanka, Kamenczuczka – Kameń – pol. Kamień

Krywjanczyny – Krywjanka – Krywaja – pol. Krzywa

Kuojlikowy – Kuojlik – Kuojły – pol. Kojły

Ladowciowy – Ladoweć – Lady – pol. Lady  

Morakowy – Morak – More – pol. Morze

Oryeszkuwczyny (Wasil Oryeszkuwczyn) – Oryeszkuwka – Oryeszkowo – pol. Orzeszkowo

Postołuowciowy (Naścia Postołuowciowa) – Postołuoweć – Postołowo – pol. Postołowo

Prohalczyny (Kola Prohalczyn) – Prohal – Prohalie – pol. Progale

Zbuczlaniczyny – Zbuczlaniczyn – Zbucz – pol. Zbucz

Formy te są niezwykle ciekawe, dlatego też wymagają bez wątpienia dokładniejszych badań naukowych, również pod kątem językoznawczym – w jaki sposób tworzono takie formy.

***************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Opublikowany w Opublikowany w aktualnosci

W minioną niedzielę 5 lutego 2023 r. w programie „Przegląd Ukraiński” wystąpił dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz, który opowiedział o organizowanym przez Instytut Podlaskim Konkursie Literackim „Piszemo po swojomu”. Podkreślił, że Podlaski Konkurs Literacki „Piszemo po swojomu” nadal trwa, a utwory literackie pisane „po swojomu”, czyli podlaską gwarą ukraińską, można zgłaszać do 15 marca 2023 r.

https://bialystok.tvp.pl/679811/przeglad-ukrainski

Celem Podlaskiego Konkursu Literackiego „Piszemo po swojomu” jest zachęcenie osób znających i używających ukraińskich gwar Podlasia do twórczości literackiej we własnym języku. Warunkiem uczestnictwa jest nadesłanie jako pracy konkursowej co najmniej jednego oryginalnego utworu literackiego napisanego ukraińską gwarą Podlasia.

Dokładne informacje o konkursie:

Podlaski Konkurs Literacki „Piszemo po swojomu”

Konkurs odbywa się jako jedno z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, finansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.

Opublikowany w Opublikowany w aktualnosci

Podlaski Instytut Naukowy został współorganizatorem Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Praktycznej „Sakralne i Turystyka”, która odbędzie się 28 kwietnia 2023 r.

Оrganizatorami tej konferencji są Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki (Wydział Krajoznawstwa i Turystyki), Uniwersytet Warszawski (Katedra Ukrainistyki), Czerniowiecki Uniwersytet Narodowy im. Jurija Fedkowycza (Wydział Geografii i Zarządzania Turystyką), Charkowski Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Karazina (Wydział Biznesu Turystycznego i Krajoznawstwa), Wołyński Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki (Wydział Turystyki i Hotelarstwa), Łucki Narodowy Uniwersytet Techniczny (Wydział Turystyki, Hotelarstwa i Gastronomii), Użgorodski Uniwersytet Narodowy (Wydział Turystyki), Kijowski Narodowy Uniwersytet Lingwistyczny (Wydział Psychologii i Turystyki), Winnicki Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Mychajła Kociubyńskiego (Wydział Geografii) oraz Instytut Badań Diaspory.

Członkiem Rady Konferencji został dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego – dr Grzegorz Kuprianowicz, a członkiem Komitetu Organizacyjnego Konferencji został zastępca dyrektora Podlaskiego Instytutu Naukowego – Jerzy Hawryluk.

Opublikowany w Opublikowany w aktualnosci

Podlaska Ukraińska Konferencja Naukowa jest największym przedsięwzięciem naukowym Podlaskiego Instytutu Naukowego oraz środowiska ukraińskiego Podlasia. To miejsce prezentacji badań naukowych zarówno profesjonalnych badaczy, jak i pasjonatów-amatorów podlaskiej przeszłości. Dotychczas odbyło się sześć konferencji, a każda z nich znacznie poszerzyła grono lokalnych badaczy oraz krąg nieznanych dotąd tematów, które dotyczą przeszłości i współczesności ukraińskojęzycznego Podlasia. Szósta konferencja, która odbyła się 18-19 listopada 2022 r. w Bielsku Podlaskim i Białej Podlaskiej, była poświęcona tematowi: „Migracje, deportacje, przesiedlenia w historii Podlasia” (w 75. rocznicę akcji „Wisła”).

Chociaż ostatnie wydarzenie naukowe środowiska ukraińskiego Podlasia odbyło się ponad dwa miesiące temu, to jego temat powrócił ostatnio dzięki programowi „Przegląd Ukraiński” w Telewizji Białystok. W programie z 15 stycznia 2023 roku zostały przedstawione tematy konferencyjne dwóch badaczy pochodzących z gminy Czyże – Jerzego Plewy z Kuraszewa oraz Janusza Danieluka z Czyż (obecnie Białystok).

Referat Jerzego Plewy dotyczył tematu: „Podlaskie migracje od końca XIX do połowy XX wieku na przykładzie wsi gminy Czyże”. z kolei Janusz Danieluk mówił na temat: „Zmiany własnościowe jako aspekt polityki narodowościowej w świetle dziejów uroczyska leśnego „Myticzko” w powiecie bielskim w latach 1865-1939”.

Styczniowy „Przegląd Ukraiński” w Telewizji Białystok, w całości poświęcony referatom dwóch podlaskich badaczy, można obejrzeć pod linkiem:

https://bialystok.tvp.pl/65666863/15012023

Opublikowany w Opublikowany w aktualnosci

Biblioteka Podlaskiego Instytutu Naukowego wzbogaciła się o nowe wartościowe wydawnictwo prof. Hryhorija Arkuszyna z Łucka. „Materiały do ​​Słownika ukraińskich gwar Podlasia” (Łuck 2022) – to jeden ze zbiorów słownictwa południowo-wschodniej części województwa podlaskiego i północno-wschodniej części województwa lubelskiego. Materiały zawierają ponad 2700 haseł słownikowych i kilkaset ich wariantów fonetycznych.

Przedstawiono słownictwo zebrane przez autora na przełomie XX i XX wieku w 10 miejscowościach Podlasia Południowego i 29 Północnego. Obok starodawnych leksemów podlaskich występują także polonizmy i rusycyzmy, którymi posługują się w mowie współcześni rdzenni mieszkańcy. 

Dziękujemy za ten cenny dar dla naszej biblioteki.

Zapraszamy wszystkich do zapoznania się z nowym wydaniem.

Biblioteka Podlaskiego Instytutu Naukowego w naturalny sposób kształtuje się od początku istnienia Instytutu. Posiada już ponad tysiąc pozycji. Jej funkcjonowanie jest finansowane dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.