Spotkanie Pańskie (2/15 lutego) to w tradycji ludowej wsi w gminie Czyże Hromnici, Hrumnici. Nazwa ludowa święta związana jest ze zwyczajem poświęcania w cerkwi świec gromnicznych. Kiedyś niesiono je do cerkwi razem z lnem.

Poświęcanie świec wiąże się ze zwyczajami związanymi z latem:

Wże jak swiczki w cerkwi tryszczat, to każut: „Oj, bude welmi sioholita hrymieti, bo swiczki tryszczali w cerkwi”.

Świeca gromniczna spełniała wiele funkcji obrzędowych:

Toju hrumnicznoju swieczkoju pered kominom pereżehnajut i w oknach pereżehnajut swieczkoji toju zapalanoju. I zrobjat krestik.

Znak krzyża wypalano płomieniem gromnicznej świecy na belce sufitowej (balkowi), od czasu kiedy zmieniono konstrukcję domów i belki sufitowe były zabudowywane taki sam krzyż wypalano na górnej belce ościeżnicy drzwi.

Na balkowi krestika dymom zrobjat – swieczku pudstawjat, a wona kuryt, a balok mazany hlinkoju biełoju i zrobjat takoho krestika dymom.

Krzyż chroni dom i jego mieszkańców przed uderzeniami pioruna. Mieszkańcy wsi w gminie Czyże nadal przestrzegają tego zwyczaju.

Popularnym zwyczajem było również opalanie świecą włosów wszystkich członków rodziny, zwłaszcza tych najmłodszych.

Włosy były podpalane z czterech stron – z przodu, potem z tyłu, następnie z prawej strony i wreszcie z lewej strony.

Świeca gromniczna była używana w wielu innych obrzędach po Święcie Spotkania Pańskiego – była zapalana i umieszczana przy oknie od strony, z której zbliżała się burza, aby chronić dom i mieszkańców przed uderzeniem pioruna. Zapalano ją także, gdy batiuszka „chodiw z molitwoju”.

Jak hrymit, to zapalujut w chati i na okna stawjat, jak hrymit, kob hruom ne wdyryw.

Świeca była również ważna w obrzędach pogrzebowych:

Hrumniczna swieczka w rucie, chto umer. W nas to hrumniczna, szto na Hrumnici swietiat, i tohdy wże kusok wryeżut i w ruku.

Znaczenie obrzędowe miał także len poświęcony w cerkwi. Stosowano go w przypadku choroby i po urodzeniu dziecka:

Lon – jak ditia roditsia, to toho lnu odorwut i pupa zweżut ditiati.

Len gromniczny używany był także przez miejscowe „szeptuchy”.

Spotkanie Pańskie w świadomości ludzi to święto zimowe

Hrumnici – połowina zimici – mówi się we wsiach gminy Czyże.

Były też takie powiedzenia:

Jak na Hrumnici pieweń napjetsia wodici, to na Jurije wuoł najiestsia trawici.

Jak na Hrumnici pohoda chorosza, to łny urodiat.

********

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Dokumentacja i archiwizacja folkloru tradycyjnego gminy Czyże”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.