Na zaproszenie Podlaskiego Instytutu Naukowego przebywa na Północnym Podlasiu Maryna Tkaczuk, pracownica Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, w której zajmuje się badaniem dialektów ukraińskich za granicą.
4 maja 2023 r. ukraińska badaczka rozpoczęła na Podlasiu badania terenowe w celu zapisania przykładów gwar ukraińskich. W tym celu odwiedza różne wsie, gdzie prowadzi rozmowy z przedstawicielami starszego pokolenia posługującymi się gwarami ukraińskimi. Nagranie materiału potrwa do 15 maja 2023 roku.
Maryna Tkaczuk – kandydatka nauk filologicznych, starszy pracownik naukowy katedry dialektologii; członkini Międzynarodowej Komisji Wszechsłowiańskiego Atlasu Językowego przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów; członek Rady Naukowej „Język ukraiński” przy Instytucie Języka Ukraińskiego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Więcej o niej – pod linkiem:
Badania terenowe były możliwe dzięki wsparciu IWM – Institut für die Wissenschaften vom Menschen w ramach grantu Non-Residential Fellowship. W organizacji i przeprowadzeniu badań dialektologicznych pomagał Podlaski Instytut Naukowy.
Pierwszy Podlaski Konkurs Literacki „Piszemy po swojomu” oraz publikacja antologii literatury ukraińskiej Podlasia w ramach projektu „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, który jest realizowany przez Podlaski Instytut Naukowy w partnerstwie ze Związkiem Ukraińców Podlasia, stały się okazją do przypomnienia na stronie internetowej „Nad Buhom i Narwoju” ciekawszych artykułów dotyczących literatury ukraińskiej regionu, głównie poezji. Do tej pory ukazało się tam wiele różnych artykułów, które na przestrzeni lat były drukowane w papierowym wydaniu czasopisma. Można się z nimi zapoznać na stronie NBiN w zakładce „Literatura”:
Ukraińskie Pismo Podlasia „Nad Buhom i Narwoju” popularyzuje m.in. twórczość poetów ludowych z regionu. Na stronie internetowej dwumiesięcznika można czytać samą poezję, a także artykuły publicystyczne i literackie o takich autorach, jak chociażby poeta ludowy Włodzimierz Sosna ze wsi Paszkowszczyzna.
Wiersz-poemat poety „Uspomyny pro dida”, zapisany z zachowaniem cech lokalnej gwary, znajdziemy pod linkiem:
Wszystkich zainteresowanych ukraińską literaturą Podlasia z pewnością zainteresuje artykuł literaturoznawczy prof. Teresy Zaniewskiej z Białegostoku „Dom i Mała Ojczyzna – refleksje nad poezją ukraińską Podlasia”:
Artykuł o duchowym świecie poetki Eugenii Żabińskiej, autorstwa Tadeusza Karabowicza, ukraińskiego poety, tłumacza, krytyka literackiego, redaktora naczelnego rocznika „Ukraiński Zaułek Literacki”, można przeczytać pod linkiem:
Jednym z elementów projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, jest analiza metryk dawnej parafii w Czyżach z XVIII w. Już w zeszłym roku na naszej stronie internetowej zostało opublikowanych kilka artykułów, będących rezultatem badań tego cennego źródła wiedzy o dawnym imiennictwie jednej z parafii na Podlasiu. Można je znaleźć w zakładce „Badania” – „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVI-XXI w.”:
Metryki dawnej parafii unickiej w Czyżach z XVIII w. stanowią niezwykle cenny materiał do badań, a ich dokładne przeanalizowanie wymaga wielu lat rzetelnej i dokładnej pracy. Mogą stać się one podstawą między innymi do sporządzania statystyk imion popularnych w tym czasie wśród ludności posługującej się gwarami języka ukraińskiego.
W ubiegłym roku na stronie Podlaskiego Instytutu Naukowego ukazały się artykuły poświęcone imionom, które były nadawane w parafii Czyże w 1760 roku.
Artykuł poświęcony imionom męskim można przeczytać pod linkiem:
Tym razem zostaną przedstawione imiona, które były najczęściej nadawane w parafii Czyże w 1780 roku, a więc 20 lat później. Warto przypomnieć, że w XVIII w. do unickiej parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach należało więcej miejscowości niż obecnie. Były to: Czyże, Zbucz (pierwotnie prawdopodobnie Bucz, o czym świadczy pojawiający się w metrykach zapis „z Bucza”), Leniewo, Kojły, Osówka, Lady, Rakowicze, Łuszcze, Podrzeczany, ale także Kuraszewo (dziś samodzielna parafia) oraz Krzywa (od końca XVIII w. należąca do parafii w Szczytach).
W ówczesnej parafii chrzczono nie tylko dzieci miejscowych unitów, ale również dzieci katolickie, głównie ze wsi Lady i Leniewo, jak też dzieci żołnierzy, którzy w tym czasie stacjonowali w Czyżach. Zdarzało się, że w parafii Czyże chrzczono dzieci z miejscowości, należących do innych parafii (np. Łoknicy).
Zapisy z 1780 roku, podobnie jak wcześniej analizowane z 1760 roku, są dość dobrze zachowane. Wynika z nich, że w tym roku w parafii Czyże ochrzczono 91 dzieci, w tym żadnej pary bliźniąt, a więc znacznie mniej niż 20 lat wcześniej (wówczas ochrzczono 120 dzieci). 46 dzieci to byli chłopcy, a 43 – dziewczynki, a więc więcej w 1780 roku urodziło się chłopców niż dziewcząt. Przy dwóch zapisach nie podano imienia dziecka.
Warto przypomnieć, że zapisy były sporządzone w języku polskim, jednak wiele form imion, nazwisk i przydomków zostało podanych w formie gwarowej lub też są to swoiste hybrydy – formy łączące wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formy w języku polskim i w gwarze ukraińskiej. Widać niejednorodność fonetyczną, co może być spowodowane niedoskonałością ortograficzną tamtych czasów, a także trudnościami miejscowego proboszcza, który próbował zapisać po polsku formy cerkiewne lub gwarowe.
Imiona dzieci były zapisywane najczęściej w formie biernika. Mamy więc zapisy „Ochrzciłem y Bierzmowałem Syna Jana”, „Ochrzciłem y Bierzmowałem Syna Hryhora”.
Jakie imiona w 1760 roku nadawano chłopcom?
W zestawieniu najpierw zostaje podana forma w języku polskim, następnie w języku ukraińskim, na koniec – liczba ochrzczonych dzieci. W nawiasie znalazła się forma imienna, pojawiająca się w metrykach (najczęściej w bierniku) – w celu pokazania, w jaki sposób pod koniec XVIII w. zapisywano imiona.
Aleksy – Олексій – 1 (Alexieja)
Andrzej – Андрій – 1 (Andreia)
Antoni – Антоній – 1 (Antonia)
Bazyli – Василій – 1 (Wasila)
Benedykt – Бенедикт – 1 (Benedyka)
Cyryl – Кирило – 1 (Kiryła)
Daniel – Данило – 1 (Daniiła)
Dymitr – Дмитро – 2 (Dimitrya, Dymitrya)
Filemon – Филимон – 1 (Filimona)
Gerasym – Гарасим – 1 (Herasyma)
Grzegorz – Григорій – 3 (Hryhora)
Ignacy – Ігнат, Гнат, Ігнатій – 1 (Jgnacym)
Jakub – Яків – 1 (Jakowa)
Jan – Іван – 6 (Jana)
Joachim – Яким – 1 (Jakima)
Jozafat – Йосафат – 2 (Jozafata, Jozefata)
Kodrat – Кіндрат – 1 (Kondrata)
Konstantyn – Костянтин – 1 (Konstantyna)
Łukasza – Лука – 1 (Łukasza)
Maksym – Максим – 2 (Maxima)
Marek – Марко – 1 (Marka)
Michał – Михайло – 2 (Michaiła, Michała)
Nicefor – Никифор, Ничипір – 1 (Nikifora)
Nikita – Микита – 1 (Nykitę)
Onufry – Онуфрій – 1 (Onofrya)
Paweł – Павло – 1 (Pawła)
Stefan – Степан – 3 (Stefana)
Symeon – Симеон – 3 (Symeona)
Tadeusz – Тадей – 1 (Ftedea)
Tarasjusz – Тарас – 1 (Tarasia)
Tomasz – Фома – 1 (Tomasza)
Jak widać, chłopcom nadawano dość różnorodne imiona. Najczęściej w 1780 r. proboszcz wybierał imię Jan (6 razy). Na drugim miejscu znalazły się imiona Grzegorz, Stefan i Symeon (3 razy). Popularnością cieszyły się także imiona Dymitr, Jozafat, Maksym i Michał (2 razy). Pozostałe imiona nadano tylko raz.
20 lat wcześniej, a więc w 1760 roku, najpopularniejsze były imiona: Grzegorz (nadane 5 razy), Jan (4 razy), Bartłomiej, Leon, Symeon i Teodor (3 razy), a także imię Antoni (nadane 3 razy, w tym jeden raz z imieniem Jan).
Popularność imion wynikała z faktu, jakiego świętego czczono w dniu ochrzczenia dziecka. Tak więc to tradycja, nie moda decydowały o wyborze imienia dla chłopca. Widać jednak, że pewnej popularności zaczęło nabierać w tym czasie imię Jozafat, które wcześniej nie było szczególnie często nadawane.
Jeśli chodzi o sposób zapisu, to część imion w metrykach z 1780 roku zapisano po polsku (Jana, Stefana), niektóre pojawiają się w formie zbliżonej do gwarowej (Filimona, Hryhora, Kiryła, Maxima, Wasila), inne zaś są hybrydami, łączącymi wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formę w języku polskim i w gwarze ukraińskiej (Herasyma, Nykitę).
Za trzy tygodnie na naszej stronie pojawi się omówienie imion żeńskich nadawanych w 1780 roku. Zapraszamy do czytania!
************************************
Materiały zebrała i opracowała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
30 kwietnia 2023 roku w „Przeglądzie Ukraińskim” wystąpił Jerzy Hawryluk, zastępca dyrektora Podlaskiego Instytutu Naukowego.
W swoim wystąpieniu opowiedział on o historii spisów powszechnych oraz jaką przynależność narodową deklarowali mieszkańcy Podlasia na przestrzeni lat. Jerzy Hawryluk mówił również o tym, kiedy pojawiły się pierwsze dokładne informacje dotyczące ludności zamieszkującej historyczne Podlasie, sporządzone na podstawie przynależności językowej.
Zapraszamy do obejrzenia „Przeglądu Ukraińskiego”:
28 kwietnia 2023 r. odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Praktyczna „Sakralne i Turystyka”, której współorganizatorem był Podlaski Instytut Naukowy. Podczas konferencji wystąpili prelegenci z Ukrainy oraz Polski. Zaprezentował się również Jerzy Hawryluk – zastępca dyrektora Podlaskiego Instytutu Naukowego, który opowiedział o najcenniejszych ukraińskich zabytkach sakralnych na turystycznym szlaku Polski.
Оrganizatorami tej konferencji byli:
Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki (Wydział Krajoznawstwa i Turystyki), Uniwersytet Warszawski (Katedra Ukrainistyki), Czerniowiecki Uniwersytet Narodowy im. Jurija Fedkowycza (Wydział Geografii i Zarządzania Turystyką), Charkowski Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Karazina (Wydział Biznesu Turystycznego i Krajoznawstwa), Wołyński Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki (Wydział Turystyki i Hotelarstwa), Łucki Narodowy Uniwersytet Techniczny (Wydział Turystyki, Hotelarstwa i Gastronomii), Użgorodski Uniwersytet Narodowy (Wydział Turystyki), Kijowski Narodowy Uniwersytet Lingwistyczny (Wydział Psychologii i Turystyki), Winnicki Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Mychajła Kociubyńskiego (Wydział Geografii) oraz Instytut Badań Diaspory.
Członkiem Rady Konferencji był dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego – dr Grzegorz Kuprianowicz, a członkiem Komitetu Organizacyjnego Konferencji zastępca dyrektora Podlaskiego Instytutu Naukowego – Jerzy Hawryluk.
