Miesiąc: wrzesień 2023

Opublikowany w Opublikowany w aktualnosci

Już w przyszłym tygodniu Kapituła Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej ogłosi laureatów Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za 2023 rok.

Dzisiaj przypominamy laureatów Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za 2022 rok, zostali nimi:

Kategoria „Twórczość literacka” – śp. Jan Kiryziuk

Kategoria „Działalność naukowa” – dr Mikołaj Roszczenko

Kategoria „Działalność popularnonaukowa” – Jerzy Plewa

Kategoria „Twórczość publicystyczna” – Eugeniusz Ryżyk.

Celem powstania Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej jest uhonorowanie i nagrodzenie osób, które odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu, badaniu i rozwoju kultury i języka ukraińskiego Podlasia. Nagroda została ustanowiona w ubiegłym roku przez Podlaski Instytut Naukowy oraz Związek Ukraińców Podlasia. W 2022 r. Podlaska Nagroda Naukowo-Literacka została przyznana po raz pierwszy.

Zachęcamy do zapoznania się z laudacjami ku czci laureatów Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za 2022 rok, które zamieszczone są na stronie Podlaskiego Instytut Naukowego:

Laureaci Podlaskiej Nagrody Naukowo-Literackiej za 2022 rok

Ustanowienie i przyznawanie Nagrody jest jednym z trzech działań zadania publicznego „Promocja języka i kultury ukraińskiej Podlasia”, sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.

Opublikowany w Opublikowany w instytut

W naszym poprzednim artykule przedstawiono ciekawsze formy imienne z sufiksem -ko zapisane we wsiach czterech parafii Podlasia w ramach projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP

Kontynuujemy temat na bazie badań terenowych. Imiona zapisano od najstarszych mieszkańców wsi w badanych parafiach Czyże, Nowoberezowo, Kuraszewo i Klejniki.

Formy imienne z przyrostkiem -ko mają charakter deminutywów, czyli zdrobnień. Pomimo tego używano ich nie tylko w odniesieniu do małych chłopców, ale nawet wtedy, gdy mówiono o starszych mężczyznach. W XX wieku sufiks -ko stopniowo zaczęto wykorzystywać przy tworzeniu zdrobniałych form imion, przeważnie dzieci:

Ondr’yej – Ondr’yejko

Maks’im – Maks’imko

Zdarzyło się, że ten przyrostek był dodawany do rosyjskich wariantów imion, które spopularyzowały się na Podlasiu po bieżeństwie.

Sciopa – Sc’iopko

Co ciekawe, we wsiach parafii w większości deminutywne formy imienne na -ko przejmowały akcent słów bazowych i akcent pada w nich na rdzeń, np.:

Zień – Z’ieńko

Obr’am – Obr’amko

On’isij – On’iśko

Wyjątek stanowią imiona:

Wasil, Wasia – Waśk’o

Hryć – Hryćk’o (ale też Hr’yćko).

Do dziś można zapisać dużo form imiennych z przyrostkiem -ko, czego przykładem są prowadzone badania. Jednak formy te powoli a, podobnie jak wiele tradycyjnych imion, np. Tiszko – ukr. Тихон, pol. Tychon – Tisz

Pamięć o niektórych imionach została zachowana w nazwach rodowych, które nadal są popularne na badanym terytorium:

Kononko – Kon’onkowy

Laszko – Laszk’owy

Inne formy zachowały się w formach nazwisk, które są popularne na Podlasiu:

Hryćko – Grycko, Gryćko

Lewko – Lewczuk

Nazarko – Nazarko

Owerko – Owerczuk

Ostapko – Ostapczuk

Paszko – Paszczuk

Sacharko – Sacharczuk

Sidorko – Sidorczuk

Tiszko – Tyszko

**************

Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.

Opublikowany w Opublikowany w aktualnosci

Pozostało jeszcze 5 dni na zgłoszenie udziału w Podlaskiej Ukraińskiej Konferencji Naukowej „Rola miast w dziejach Podlasia” (w 500-lecie nadania praw miejskich Kleszczelom), która odbędzie się w dniach 17-18 listopada 2023 r. w Bielsku Podlaskim oraz Kleszczelach.

Osoby zainteresowane wygłoszeniem referatu lub komunikatu na konferencji prosimy o wypełnienie zgłoszenia do 10 września 2023 r. Formularz elektronicznego zgłoszenia do udziału w konferencji jest dostępny pod linkiem:

https://forms.gle/6CtTHK53kquuRibx9

Centralnym tematem VII Podlaskiej Ukraińskiej Konferencji Naukowej będzie rola miast w dziejach Podlasia. Okazją ku temu jest 500-lecie nadania praw miejskich Kleszczelom. Podlaskie miasta odgrywają szczególną rolę w historii, stając się nie tylko regionalnymi ośrodkami administracyjnymi, politycznymi czy religijnymi, dźwignią rozwoju gospodarczego i wymiany towarowej, ale także miejscami, które odgrywały i wciąż odgrywają ważną rolę w rozwoju i zachowaniu kultury i oświaty, to właśnie tam powstają ośrodki intelektualne i rodzą się nowe idee. Miasta były i pozostają miejscem spotkania różnych etnosów, religii, kultur, języków i tradycji, w naturalny sposób nabierając wielokulturowego charakteru. Jednak – w warunkach dominacji kulturowej jednej z kultur – właśnie w miastach odbywają się przyspieszone procesy asymilacyjne oraz, nierzadko, marginalizacja kultury i języka ludności autochtonicznej.

Organizatorzy zachęcają, aby problematyka roli miast w dziejach Podlasia została zaprezentowana na konferencji w szerokim spektrum: historia kształtowania się sieci grodów w średniowieczu, powstawanie miast w epoce nowożytnej, wpływ przynależności państwowo-politycznej na rozwój miast, struktura etniczno-wyznaniowa miast, procesy demograficzne. Mamy nadzieję, że podczas konferencji zostaną omówione procesy gospodarcze, kulturowe i społeczne w podlaskich ośrodkach miejskich w przeszłości i w czasach współczesnych. Ważnym aspektem, który chcielibyśmy poruszyć, jest kwestia współistnienia w przestrzeni miast różnych kultur, języków, wyznań, religii, czyli wielokulturowość. Ważne miejscem na konferencji zajmie problematyka funkcjonowania w miastach Podlasia etnosu ukraińskiego w relacjach z innymi etnosami regionu w ujęciu kulturologicznym, językoznawczym, socjologicznym i ekonomicznym.

Szczególna uwaga podczas konferencji zostanie poświęcona przeszłości i współczesności Kleszczel, które w tym roku obchodzą 500-lecie nadania praw miejskich. Półtysiącletnia historia tego podlaskiego miasta jest przykładem funkcjonowania wieloetnicznej i wielowyznaniowej społeczności miejskiej w różnych epokach historycznych i w ramach różnych organizmów politycznych. Cechą charakterystyczną historii Kleszczel jest to, że etnos ukraiński przez wieki zachował tu swój język i tradycję, a miasto odegrało ważną rolę w historii ukraińskiego życia kulturalnego i kształtowaniu się współczesnej tożsamości ukraińskiej na Podlasiu. Organizatorzy pragną, by na konferencji zostały zaprezentowane różne wymiary historii i współczesności Kleszczel oraz okolicznych miejscowości z perspektywy socjologicznej, kulturologicznej, etnograficznej, językoznawczej, ekonomicznej i demograficznej.

Zakres tematyczny Podlaskiej Ukraińskiej Konferencji Naukowej tradycyjnie pozostanie różnorodny i obejmie problematykę Podlasia w szerokim znaczeniu. Stąd podczas konferencji mogą zostać zaprezentowane referaty, które dotyczą kwestii nie związanych z jej głównym tematem, ale dotyczą historii, kultury, języka i współczesności ludności ukraińskiej Podlasia oraz innych etnosów regionu, a także ich wzajemnych kontaktów. Do udziału w konferencji zapraszamy również osoby, badające kwestie mające wpływ na sytuację etnosu ukraińskiego Podlasia (np. uwarunkowania prawne, ekonomiczne, geograficzne, przyrodnicze i socjologiczne), problematykę sąsiednich regionów zamieszkałych przez Ukraińców (w szczególności Ziemi Brzeskiej i Chełmszczyzny), a także funkcjonowanie mniejszości narodowych w Polsce i w innych krajach. Formuła konferencji otwarta jest także na inne zagadnienia będące w sferze zainteresowań badawczych ukraińskiego środowiska naukowego Podlasia.

Podlaska Ukraińska Konferencja Naukowa ma charakter interdyscyplinarny. Mogą być na niej wygłaszane referaty z różnych dziedzin nauki, przede wszystkim z historii, językoznawstwa, literaturoznawstwa, socjologii, historii Kościoła, geografii, demografii, folklorystyki, kulturoznawstwa, muzykoznawstwa, historii sztuki, nauk prawnych (w szczególności w zakresie ochrony praw mniejszości), ale także z innych dziedzin.

Sesje konferencji będą poświęcone określonej problematyce lub pokrewnym dyscyplinom nauki. Planujemy, by podczas konferencji poruszone zostały różnorodne tematy, które staną się podstawą do formowania sesji konferencyjnych:

„Kształtowanie się i rozwój miast na Podlasiu od średniowiecza po XXI wiek”

„Podlaskie miasta wobec współczesnych wyzwań wielokulturowości”

„Historia Kleszczel i Ziemi Kleszczelowskiej”

„Kleszczelowskie biografie”

„Kultura, język, tradycje Kleszczel i Ziemi Kleszczelowskiej”

„Współczesność Kleszczel i Ziemi Kleszczelowskiej”

„Historia i kultura Podlasia”

Ostateczną decyzję dotyczącą podziału na sesje Komitet Organizacyjny podejmie po otrzymaniu zgłoszeń na konferencję.

Szczegółowe informacje o konferencji dostępne są na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego: www.pninstytut.org/pl/pukn/vii-pukn

Konferencja odbędzie się dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, przy wsparciu Urzędu Miejskiego w Kleszczelach, Ambasady Ukrainy w Rzeczypospolitej Polskiej oraz dzięki wsparciu innych instytucji i osób.

Opublikowany w Opublikowany w aktualnosci

2 września 2023 r. dyrektor Podlaskiego Instytutu Naukowego dr Grzegorz Kuprianowicz wziął udział w finale projektu „Śpiewy pogranicza ze zbiorów Jana Ignaciuka w Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie”. W ramach projektu sięgnięto do bogatych zbiorów pieśni ukraińskich z Południowego Podlasia zebranych przez Jana Ignaciuka (1928-2013), pochodzącego ze wsi Dańce ukraińskiego folklorystę, etnografa, poetę i organizatora ukraińskiego życia narodowego. Organizatorem wydarzenia było Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie, zaś współorganizatorami: Instytut Nauk o Kulturze UMCS, Stowarzyszenie Dziedzictwo Podlasia, Stowarzyszenie Muzealników na Wolnym powietrzu w Polsce.

Finał projektu rozpoczął się panelem naukowym prezentującym badania nad kulturowym pograniczem polsko-ukraińskim. Podczas panelu referaty wygłosili: prof. dr hab. Feliks Czyżewski, prof. dr hab. Jan Adamowski, dr Beata Maksymiuk-Pacek, dr Ewa Grochowska i mgr Julita Charytoniuk, poprowadziła panel dr Agata Kusto. Po panelu odbył koncert, na którym zaprezentowano m. in. pieśni zapisane przez Jana Ignaciuka. Podczas koncertu wystąpiły grupy warsztatowe Karoliny Demianiuk (Dołhobrody) i Ewy Grochowskiej oraz Niny Jawdosiuk (Dobrowoda) i Julity Charytoniuk oraz Zespół Śpiewaczy „Jarzębina” z Zabłocia (gm. Kodeń) i Męski Zespół „Zwołani”.

Podczas finału projektu „Śpiewy pogranicza ze zbiorów Jana Ignaciuka w Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie” środowisko ukraińskie, obok dyrektora PIN, reprezentowali także Krystyna Łuciuk, autorka pierwszego popularnego śpiewnika ukraińskich pieśni podlaskich „Nad Buhom i Narwoju” oraz Mirosław Łuciuk, członek Zarządu Głównego Towarzystwa Ukraińskiego. 

Opublikowany w Opublikowany w instytut

Dokładnie 230 lat temu – 2 września 1793 roku w Bielsku – urodził się prawnik i historyk Józef Jaroszewicz. Przyszedł on na świat w rzymskokatolickiej rodzinie szlacheckiej urzędnika miejskiego Benedykta. Wykształcenie wyższe zdobył na Uniwersytecie Wileńskim, które ukończył w 1815 roku, uzyskując tytuł magistra prawa. Pracował jako nauczyciel w Liceum Krzemienieckim, gdzie był wykładowcą prawa rzymskiego i polsko-litewskiego. Następnie pracował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Wileńskiego jako wykładowca prawa miejscowego. W 1827 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w roku następnym profesora zwyczajnego. Po zamknięciu Uniwersytetu Wileńskiego w 1832 powrócił do Bielska, gdzie intensywnie zajmował się badaniami historycznymi.

Głównym dziełem Józefa Jaroszewicza jest historia „Litwy”, czyli Wielkiego Księstwa Litewskiego („Obraz Litwy pod względem jej oświaty i cywilizacyi od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku” w 3 częściach Wilno 1844 i 1845), w którym dużo uwagi poświęcił ojczystemu Podlasiu. Ponadto opublikował szereg artykułów w czasopismach polskich i rosyjskich na temat historii regionu i kultury ludowej ukraińskich mieszkańców powiatu bielskiego.

Jak pisał o nim ukraiński historyk z Podlasia Jerzy Hawryluk, twórczość Jaroszewicza miała związek z przeszłością i kulturą rodzinnego Podlasia: „Po likwidacji uczelni naukowiec wrócił do Bielska, gdzie kontynuował zainteresowania przeszłością, w wyniku czego pojawiły się pierwsze artykuły historyczne o Bielsku i Drohiczynie – miejscu koronacji Daniela Romanowicza. Interesował się także etnografią, publikując kilka artykułów na temat ukraińskiego folkloru Podlasia oraz badania statystyczne etnograficzne powiatu bielskiego. Charakteryzując „plemienny” skład ludności, uczony twierdził, że wszyscy miejscowi Rusini, z bardzo nielicznymi wyjątkami, są wyznania greckiego, a ich język jest najściślej spokrewniony z językiem mieszkańców Wołynia”.

Interesujące artykuły dotyczące obyczajów ludności ukraińskojęzycznej Podlasia, autorstwa Józefa Jaroszewicza, można przeczytać zwłaszcza w książce „Ruś Podlaska. Podlasie w opisach romantyków, wyboru dokonał i opracował Jerzy Hawryluk, Bielsk 1995). Znalazły się tam trzy artykuły badacza: „Wiadomość o Kupalnicach na Podlasiu”, „Soboty pominalne”, „Powiat bielski”.

Józef Jaroszewicz zmarł 1 lutego 1860 roku w rodzinnym Bielsku.