Dziś, 12 sierpnia 2023 r., przypada 90. rocznica narodzin Petra Kuprysia, filologa, poety i tłumacza z Południowego Podlasia. Warto wspomnieć o tej postaci, która zapisała się na kartach polsko-ukraińskich stosunków literackich oraz historii literatury ukraińskiej.
Petro Kupryś urodził się 12 sierpnia 1933 r. w Kostomłotach niedaleko Kodnia, w powiecie Biała Podlaska. Dzieciństwo spędził we wsi Strumiwka koło Łucka, ale w 1957 r. rodzina wróciła do Kostomłotów.
Ukończył Liceum Ogólnokształcące w Białej Podlaskiej, studiował filologię rosyjską na uniwersytecie, pracował jako nauczyciel. W 1966 roku przeniósł się do Lublina, gdzie wykładał język rosyjski na Akademii Rolniczej (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy) w Lublinie.
Od 1957 r. pisał wiersze w języku ukraińskim i polskim.
Piotr Kupryś
* * *
Знов зі сходу вітер віє,
Гілля дерев гне.
З далекого краю вісті
Він до мене шле.
Знов доносить мені вітер,
Рідні слова мчить.
Від їх теплого привіту
Серце аж тремтить.
Довго віє, не вгаває
Вітер й на схід зве,
Немов знає, прочуває,
Як мені тут зле,
Як мене туга з’їдає,
Як тяжко терплю,
До рідного свого краю
Сумні мрії шлю…
10 października 1957 r.
Piotr Kupryś jest autorem pierwszego i jedynego pełnego tłumaczenia na język polski wszystkich utworów poetyckich Tarasa Szewczenki: Taras Szewczenko, «Kobziarz», w tłumaczeniu Piotra Kuprysia, Lublin 2008 (wydanie z oryginałem: Тарас Шевченко, „Кобзар. Kobziarz”, переклад Петро Купрись, Lublin, 2012; również: Тарас Шевченко, „Лірика. Liryka”, переклад Петро Купрись, Lublin, 2013).
Przetłumaczył też w całości „Eneidę” Iwana Kotlarewskiego: Iwan Kotlarewski, „Eneida”, tłumaczenie Piotr Kupryś, Lublin, 2008 (wydanie z oryginałem: „Енеїдa. Eneida”, Lublin 2013).
Publikował w „Kalendarzu Ukraińskim”, polskich czasopismach „Kamena” i „Sztandar Ludu” (Lublin).
Wiersze własne i przekłady innych autorów: „Poezje i przekłady”, Lublin 2010 (wyd. II: ” Поезії та переклади. Poezje i przekłady”, Lublin 2012).
Między innymi o tłumaczeniu poematu Tarasa Szewczenki „Kaukaz” Piotra Kuprysia można przeczytać na stronie ukraińskiego czasopisma „Nad Buhom i Narwoju”:
Piotr Kupryś spędził większość swojego życia w Lublinie. Zmarł 17 listopada 2002 roku w Lublinie i został pochowany na cmentarzu prawosławnym przy ul. Lipowej w tym mieście.
W ostatnim artykule, prezentującym rezultaty badań terenowych prowadzonych w ramach projektu pod nazwą „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, przedstawiono wybrane ciekawsze imiona funkcjonujące jeszcze do niedawna wśród społeczności prawosławnej parafii Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach. Imiona zostały wyekscerpowane z inskrypcji nagrobnych z czyżowskiego cmentarza parafialnego. Przykłady imion zostały podane w formie, w jakiej zostały zapisane na cmentarzu. Są to formy zarówno w języku rosyjskim, jak i polskim, ale niekiedy z zachowaniem brzmienia gwarowego.
Pierwszą część poświęconą ciekawszym imionom zachowanym na inskrypcjach nagrobnych na cmentarzu parafii prawosławnej Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach można czytać tutaj:
W drugiej części zostaną przedstawione kolejne ciekawe imiona, które można znaleźć na inskrypcjach nagrobnych cmentarza w Czyżach wraz z materiałem fotograficznym. Początkowo zostanie podana forma z inskrypcji nagrobnej, następnie ukraiński wariant literacki oraz forma imienia w języku polskim. Przy niektórych imionach zostanie umieszczony komentarz oraz podana forma gwarowa używana przez mieszkańców wsi w parafii Czyże, zapisana podczas wcześniejszych wyjazdów terenowych w ramach projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”.
******************
Никонор – ukr. Никанор, pol. Nikanor
Imię używane przez mieszkańców wsi w parafii Czyże najczęściej w formie Nikanor, notowane w sąsiednich Klejnikach także w formie Nikonor. Od tego imienia pochodzi przydomek rodowy Nikanorowy.
Онікій – ukr. Оникій, pol. Joanicjusz
Imię używane przez mieszkańców wsi w parafii Czyże w formie Oniki.
Platon – ukr. Платон, pol. Platon
Imię używane przez mieszkańców wsi w parafii Czyże najczęściej w formie z dyftongiem – Płatuon.
Тит, Тита – ukr. Тит, pol. Tytus
Spośród form znajdujących się na inskrypcjach nagrobnych ciekawa jest zwłaszcza forma „Тита” (Tita). Mieszkańcy wsi w parafii Czyże używają tego imienia w formach Tit i Titko (z sufiksem –ko) – od tej formy imiennej pochodzi przydomek rodowy Titkowy.
Флор – ukr. Флор, Фрол, pol. Florus
Cо ciekawe imię to jest używane przez mieszkańców wsi w parafii Czyże w formie Froł. Od tego oryginalnego imienia pochodzi przydomek rodowy Frołowy, a także formy kobiece utworzone od imienia męża – Frołcza i Frołczycha (żona Froła).
Chryzanty – ukr. Хрисанф, pol. Chryzant
Mieszkańcy wsi w parafii Czyże używają tego imienia w formie Ryzantij. Pochodzi od niego przydomek rodowy Ryzantijowy.
********************
Oto tylko niektóre przykłady ciekawych imion zapisanych podczas ostatnich badań terenowych na cmentarzu parafialnym parafii Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach. Jak widać już na podanych przykładach, językiem inskrypcji nagrobnych jest najczęściej rosyjski, a pismem cyrylica. W ostatnim czasie coraz częściej językiem inskrypcji staje się język polski, chociaż także na takich nagrobkach pojawiają się formy cerkiewne lub gwarowe, a nie literackie polskie.
Wpływ miejscowej gwary na inskrypcje nagrobne na cmentarzu w Czyżach jest wyraźny i elementy miejscowej gwary ukraińskiej pojawiają się nie tylko w formach imiennych, ale też w nazwiskach oraz w samym tekście zapisu, a więc w inskrypcji sporządzonej po rosyjsku mamy np. «од мужа», a nie «от мужа».
Elementy gwarowe na inskrypcjach nagrobnych cmentarza należącego do parafii prawosławnej Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach to jednak oddzielny temat, który wymagałby dokładniejszych badań. Tutaj przedmiotem zainteresowania były jedynie wybrane ciekawsze imiona, które można zobaczyć na inskrypcjach, odwiedzając cmentarz w Czyżach.
**************
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
W ramach projektu Podlaskiego Instytutu Naukowego, realizowanego dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, pod nazwą „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku” w 2022 i 2023 r. są prowadzone badania m.in. na cmentarzu prawosławnym we wsi Czyże (w miejscowej gwarze ukraińskiej Czyżye).
O cmentarzu w tej miejscowości pisaliśmy już w ubiegłym roku. Artykuł poświęcony imionom męskim, które zapisano na cmentarzu w Czyżach, można przeczytać pod linkiem:
Cmentarz w Czyżach jest również miejscem, gdzie można znaleźć rzadkie i dość oryginalne imiona. W czasie ostatnich badań terenowych udało się dotrzeć do kolejnych nagrobków z ciekawymi imionami, o których będzie mowa w artykule.
Na początek warto przypomnieć informacje o samym cmentarzu.
Cmentarz parafii prawosławnej Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach pochodzi z początku XIX w. Powstał prawdopodobnie po 1804 r. i do dziś jest użytkowany przez mieszkańców parafii. Najstarsze zachowane pomniki pochodzą z drugiej połowy XIX w.
Na terenie cmentarza znajduje się cerkiew pod wezwaniem świętych Kosmy i Damiana, należąca do parafii Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach. Są w niej odprawiane nabożeństwa m.in. na Prowody (tydzień po Wielkanocy) – zarówno w niedzielę, jak i w poniedziałek, czy też Kosmy i Damiana (14 lipca wg nowego stylu).
Podobnie jak na innych cmentarzach inskrypcje na nagrobkach są wykonane najczęściej w języku rosyjskim, jednak bardzo często imiona są zapisane w formie gwarowej, np. miejscowa forma imienna Павол – pol. Paweł, ukr. literackie – Павло, Улися – zdrobnienie od imienia pol. Julita, ukr. Улита.
Niektóre inskrypcje są wykonywane w języku polskim, jednak nawet wśród zapisów po polsku można znaleźć gwarowe lub cerkiewne formy imion, np. łacinką została zapisana cerkiewna forma Wasilij, pol. Bazyli, ukr. literackie Василь;
Kuźma, pol. Kosma, ukr. Кузьма.
Do parafii w Czyżach należą takie wsie, jak: Czyże, Zbucz, Grabniak, Lady, Leniewo, Łuszcze, Podrzeczany, Osówka, Kojły, Rakowicze. Formy imienne, zapisane na inskrypcjach nagrobnych, pochodzą z tych miejscowości.
W artykule tym zostaną przedstawione wybrane najciekawsze imiona męskie – najczęściej rzadsze – wraz z materiałem fotograficznym. Oto one (w zapisie z inskrypcji na cmentarzu w Czyżach):
Вавил – ukr. Вавило, pol. Babila
Demid – ukr. Демид, pol. Diomedes
Eufinia – możliwe że ukr. Євфимія, pol. Eufemia
Mitrofan – ukr. Митрофан, pol. Mitrofan
Kontynuacja – za trzy tygodnie.
****
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
Lady to niewielka wyludniająca się wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Czyże. Znajduje się ona na terenie założonego w 1559 roku folwarku, a pierwsza wzmianka o niej pochodzi z Lustracji Województwa Podlaskiego z 1576 roku, gdzie odnotowano młyn oraz staw. W 2. połowie XVIII wieku miejscowy folwark wchodził w skład dóbr Jana Klemensa Branickiego.
Miejscowość od wieków była zamieszkiwana zarówno przez ludność prawosławną, jak i katolicką. Prawosławni do dziś rozmawiają między sobą archaiczną gwarą ukraińską. Jak podkreślają starsi mieszkańcy, również miejscowi katolicy posługiwali się w przeszłości miejscową gwarą: „ Z nami to wony howoryli po naszomu, po ruśki, a miży soboju po puolśki”.
Prawosławni mieszkańcy wsi należą do parafii Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Czyżach, a wierni Kościoła rzymskokatolickiego – do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Narwi.
Ciekawe informacje o tradycji imienniczej niewielkiej wsi Lady dają metryki dawnej unickiej Parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach z XVIII w. Znajdują się w nich zapisy zarówno o ruskich, na ten czas unickich mieszkańcach Lad, ale też o ich katolickich sąsiadach, którzy dość często chrzcili swoje dzieci nie w Narwi, ale – być może ze względu na odległość lub też z innych przyczyn praktycznych – właśnie w Czyżowskiej cerkwi unickiej.
Wszystkie zapisy w metrykach były sporządzone w języku polskim, jednak wiele form imion, nazwisk i przydomków zostało podanych w formie gwarowej. Widać niejednorodność fonetyczną, co może być spowodowane niedoskonałością ortograficzną tamtych czasów, a także trudnościami miejscowego proboszcza, który próbował zapisać po polsku formy cerkiewne lub gwarowe.
O tym, że zapisy w metrykach dotyczą katolickich mieszkańców Lad, mogą świadczyć dodatkowe informacje zapisane w metrykach, np.: „z Rodzicow szlach[etnych]: Pana Michała y Eleny Kuczynskich”, „Kumostwo pierwszej pary Szlachet[ny] wachmistrz Imc P. Michał Binkiewicz z P. Katarzyno Olifirowiczowsko”, „Anno Maryanno Grossyn Ogrodnikowo Ladzko”.
Niekiedy katolickie pochodzenie sugerują polskie imiona, nienadawane ruskim mieszkańcom Lad oraz innych miejscowości w ówczesnej parafii Czyże, lub też polskie nazwiska, np.: „Z Lady […] Okrzciłem Syna Antoniego Jana z Rodzicow Antoniego y Ludwiki Wiszniewskich, Kum Szln: Woyciech Kokolski, K: Szln: Anna Miastkowska”.
W zapisach z metryk parafii w Czyżach, które dotyczą wsi Lady, można znaleźć wiele ciekawych imion, które nie były popularne wśród miejscowej ludności ruskiej, np. Konstancyi Pienkowskiey, Albertego Zinowca, Pan Wiktoryn Pierzchała, Petronella Pierzchalanka, Franciszek Kostecki, Wawrzynca Korbutowicza, Melchior Jaworowski. Jak się można domyślać, dotyczą one katolickich mieszkańców wsi Lady.
Imiona noszone przez ludność ruską mieszkającą w Ladach nie różnią się od tych nadawanych mieszkańcom innych wsi w dawnej parafii unickiej Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach z XVIII w. Będą to takie imiona jak (w zapisie w języku polskim) np.: Naum Macieiuk, katerzyna Semenianka, Joana y Theodory Liaszukow, Niczypora y Matrony Szczurukow, Korniła y Zofiy Iwaniukow, Panasa y Mełachy Kudluk, Korniła y Zofi wowtoniukow itd. Jak więc widać imiona, a także nazwiska oraz formy przydomków rodowych są niekiedy zapisywane w miejscowej gwarze (np. Niczypora, Korniła, Panasa, Semenianka). Niekiedy są to formy polskie lub łączące zapis polski z zapisem gwarowym (np. katerzyna).
Dokładna analiza imion z tej jednej wsi wymaga jednak dokładniejszych badań.
Bardzo często w metrykach występują obok siebie ruskie imiona z nazwiskami sugerującymi polskie pochodzenie lub odwrotnie, np. Wasil Suchodolski, Jrynij Glinskiey. Zapisy takie mogą być dowodem na wyraźne oddziaływanie na siebie tradycji polskiej i miejscowej ruskiej. Często, zresztą, w dawnej XVIII-wiecznej unickiej Parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach dzieci katolickie były chrzczone przez miejscowych Rusinów, a miejscowi ukraińskojęzyczni chrzcili dzieci katolickie.
************
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
Trzy tygodnie temu w ramach projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, przedstawiono imiona męskie, które były najczęściej nadawane w dawnej unickiej parafii Czyże w 1780 roku.
Tym razem w artykule zostaną przedstawione imiona żeńskie, które były najczęściej nadawane w parafii Czyże w 1780 roku.
Warto przypomnieć, że w tym roku w parafii Czyże ochrzczono 91 dzieci, w tym żadnej pary bliźniąt. 46 dzieci to byli chłopcy, a 43 – dziewczynki, a więc więcej w 1780 roku urodziło się chłopców niż dziewcząt. Przy dwóch zapisach nie podano imienia dziecka.
Warto przypomnieć, że zapisy były sporządzone w języku polskim, jednak wiele form imion zostało podanych w formie gwarowej.
Jakie imiona w 1780 roku nadawano dziewczynkom?
W zestawieniu najpierw zostaje podana forma w języku polskim, następnie w języku ukraińskim, na koniec – liczba ochrzczonych dzieci. W nawiasie znalazła się forma imienna, pojawiająca się w metrykach (najczęściej w bierniku lub narzędniku) – w celu pokazania, w jaki sposób pod koniec XVIII w. zapisywano imiona.
Agata – Агафія – 6 (Agatę, Ahafią, Ahafię)
Agnieszka – Агнія – 1 (Agniszkę)
Agrypina – Агрипина – 1 (Ahrypine)
Akilina – Акилина, Килина – 1 (Kwiline)
Anastazja – Анастасія – 2 (Anastazyą)
Anna – Анна – 3 (Anne)
Barbara – Варвара – 2 (Barbare, Barbarę)
Daria – Дарія – 1 (Daryą)
Dominika – Домініка – 2 (Dominikę)
Eufemia – Єфимія – 1 (Ewfimie)
Eufrozyna – Єфросинія – 3 (Efrosyne, Efrozynę)
Julianna – Уляна – 1 (Juliane)
Katarzyna – Катерина – 2 (Katarzyne)
Ksenia – Ксенія – 1 (Xienie)
Maria – Марія – 1 (Maryą)
Marianna – Маріанна – 4 (Maryane, Maryanną, Maryanne), w tym raz z imieniem Krystyna – (Maryanne Krystyne)
Melania – Меланія – 1 (Mełaszkę)
Natalia – Наталія – 1 (Natalią)
Paraskewa –Парасковія – 3 (Paraskę, Paraskiewią)
Pelagia – Пелагія – 2 (Pełachię, Pełahie)
Tekla – Текля – 3 (Tekle)
Teodora – Федора – 1 (Teodore)
Jak widać, dziewczynkom nadawano dość różnorodne imiona. Najczęściej w 1780 r. proboszcz wybierał imię Agata (6 razy). Na drugim miejscu jest Marianna (4 razy, w tym raz z imieniem Krystyna), które w XVIII w. mogło być po prostu wariantem imienia Maria. Popularnością cieszyły się także imiona Anna, Eufrozyna, Paraskewa i Tekla (3 razy). Dwukrotnie nadano imiona: Anastazja, Barbara, Dominika, Katarzyna i Pelagia. Pozostałe imiona nadano tylko raz.
20 lat wcześniej, a więc w 1760 roku, najpopularniejsze były imiona: Marianna (nadane 6 razy), a także Agata, Anna, Eudokia, Eufemia, Ksenia, Justyna i Teodora (nadane 3 razy).
Popularność imion wynikała z faktu, jakiego świętego czczono w dniu ochrzczenia dziecka. Ponieważ jednak imion żeńskich jest mniej, dlatego też duchowny miał większą swobodę, wybierając imię dla dziewczynki.
Co ciekawe, imię Agnieszka w tym czasie nadawano dziewczynkom rzymskokatolickim; porównując z metrykami z innych lat, widać, że nie było ono popularne wśród ludności unickiej.
Jeśli chodzi o sposób zapisu, to wiele imion w metrykach z 1780 roku zapisano po polsku (Agatę, Barbarę), niektóre pojawiają się w formie zbliżonej do gwarowej (Mełaszkę, Paraskę).
************************************
Materiały zebrała i opracowała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Jednym z elementów projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, jest analiza metryk dawnej parafii w Czyżach z XVIII w. Już w zeszłym roku na naszej stronie internetowej zostało opublikowanych kilka artykułów, będących rezultatem badań tego cennego źródła wiedzy o dawnym imiennictwie jednej z parafii na Podlasiu. Można je znaleźć w zakładce „Badania” – „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVI-XXI w.”:
Metryki dawnej parafii unickiej w Czyżach z XVIII w. stanowią niezwykle cenny materiał do badań, a ich dokładne przeanalizowanie wymaga wielu lat rzetelnej i dokładnej pracy. Mogą stać się one podstawą między innymi do sporządzania statystyk imion popularnych w tym czasie wśród ludności posługującej się gwarami języka ukraińskiego.
W ubiegłym roku na stronie Podlaskiego Instytutu Naukowego ukazały się artykuły poświęcone imionom, które były nadawane w parafii Czyże w 1760 roku.
Artykuł poświęcony imionom męskim można przeczytać pod linkiem:
Tym razem zostaną przedstawione imiona, które były najczęściej nadawane w parafii Czyże w 1780 roku, a więc 20 lat później. Warto przypomnieć, że w XVIII w. do unickiej parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Czyżach należało więcej miejscowości niż obecnie. Były to: Czyże, Zbucz (pierwotnie prawdopodobnie Bucz, o czym świadczy pojawiający się w metrykach zapis „z Bucza”), Leniewo, Kojły, Osówka, Lady, Rakowicze, Łuszcze, Podrzeczany, ale także Kuraszewo (dziś samodzielna parafia) oraz Krzywa (od końca XVIII w. należąca do parafii w Szczytach).
W ówczesnej parafii chrzczono nie tylko dzieci miejscowych unitów, ale również dzieci katolickie, głównie ze wsi Lady i Leniewo, jak też dzieci żołnierzy, którzy w tym czasie stacjonowali w Czyżach. Zdarzało się, że w parafii Czyże chrzczono dzieci z miejscowości, należących do innych parafii (np. Łoknicy).
Zapisy z 1780 roku, podobnie jak wcześniej analizowane z 1760 roku, są dość dobrze zachowane. Wynika z nich, że w tym roku w parafii Czyże ochrzczono 91 dzieci, w tym żadnej pary bliźniąt, a więc znacznie mniej niż 20 lat wcześniej (wówczas ochrzczono 120 dzieci). 46 dzieci to byli chłopcy, a 43 – dziewczynki, a więc więcej w 1780 roku urodziło się chłopców niż dziewcząt. Przy dwóch zapisach nie podano imienia dziecka.
Warto przypomnieć, że zapisy były sporządzone w języku polskim, jednak wiele form imion, nazwisk i przydomków zostało podanych w formie gwarowej lub też są to swoiste hybrydy – formy łączące wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formy w języku polskim i w gwarze ukraińskiej. Widać niejednorodność fonetyczną, co może być spowodowane niedoskonałością ortograficzną tamtych czasów, a także trudnościami miejscowego proboszcza, który próbował zapisać po polsku formy cerkiewne lub gwarowe.
Imiona dzieci były zapisywane najczęściej w formie biernika. Mamy więc zapisy „Ochrzciłem y Bierzmowałem Syna Jana”, „Ochrzciłem y Bierzmowałem Syna Hryhora”.
Jakie imiona w 1760 roku nadawano chłopcom?
W zestawieniu najpierw zostaje podana forma w języku polskim, następnie w języku ukraińskim, na koniec – liczba ochrzczonych dzieci. W nawiasie znalazła się forma imienna, pojawiająca się w metrykach (najczęściej w bierniku) – w celu pokazania, w jaki sposób pod koniec XVIII w. zapisywano imiona.
Aleksy – Олексій – 1 (Alexieja)
Andrzej – Андрій – 1 (Andreia)
Antoni – Антоній – 1 (Antonia)
Bazyli – Василій – 1 (Wasila)
Benedykt – Бенедикт – 1 (Benedyka)
Cyryl – Кирило – 1 (Kiryła)
Daniel – Данило – 1 (Daniiła)
Dymitr – Дмитро – 2 (Dimitrya, Dymitrya)
Filemon – Филимон – 1 (Filimona)
Gerasym – Гарасим – 1 (Herasyma)
Grzegorz – Григорій – 3 (Hryhora)
Ignacy – Ігнат, Гнат, Ігнатій – 1 (Jgnacym)
Jakub – Яків – 1 (Jakowa)
Jan – Іван – 6 (Jana)
Joachim – Яким – 1 (Jakima)
Jozafat – Йосафат – 2 (Jozafata, Jozefata)
Kodrat – Кіндрат – 1 (Kondrata)
Konstantyn – Костянтин – 1 (Konstantyna)
Łukasza – Лука – 1 (Łukasza)
Maksym – Максим – 2 (Maxima)
Marek – Марко – 1 (Marka)
Michał – Михайло – 2 (Michaiła, Michała)
Nicefor – Никифор, Ничипір – 1 (Nikifora)
Nikita – Микита – 1 (Nykitę)
Onufry – Онуфрій – 1 (Onofrya)
Paweł – Павло – 1 (Pawła)
Stefan – Степан – 3 (Stefana)
Symeon – Симеон – 3 (Symeona)
Tadeusz – Тадей – 1 (Ftedea)
Tarasjusz – Тарас – 1 (Tarasia)
Tomasz – Фома – 1 (Tomasza)
Jak widać, chłopcom nadawano dość różnorodne imiona. Najczęściej w 1780 r. proboszcz wybierał imię Jan (6 razy). Na drugim miejscu znalazły się imiona Grzegorz, Stefan i Symeon (3 razy). Popularnością cieszyły się także imiona Dymitr, Jozafat, Maksym i Michał (2 razy). Pozostałe imiona nadano tylko raz.
20 lat wcześniej, a więc w 1760 roku, najpopularniejsze były imiona: Grzegorz (nadane 5 razy), Jan (4 razy), Bartłomiej, Leon, Symeon i Teodor (3 razy), a także imię Antoni (nadane 3 razy, w tym jeden raz z imieniem Jan).
Popularność imion wynikała z faktu, jakiego świętego czczono w dniu ochrzczenia dziecka. Tak więc to tradycja, nie moda decydowały o wyborze imienia dla chłopca. Widać jednak, że pewnej popularności zaczęło nabierać w tym czasie imię Jozafat, które wcześniej nie było szczególnie często nadawane.
Jeśli chodzi o sposób zapisu, to część imion w metrykach z 1780 roku zapisano po polsku (Jana, Stefana), niektóre pojawiają się w formie zbliżonej do gwarowej (Filimona, Hryhora, Kiryła, Maxima, Wasila), inne zaś są hybrydami, łączącymi wariant w języku polskim z wariantem cerkiewnym lub formę w języku polskim i w gwarze ukraińskiej (Herasyma, Nykitę).
Za trzy tygodnie na naszej stronie pojawi się omówienie imion żeńskich nadawanych w 1780 roku. Zapraszamy do czytania!
************************************
Materiały zebrała i opracowała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
W ubiegłym roku w ramach projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, pisaliśmy o nazwach kobiet utworzonych od imienia męża w parafii Czyże i Kuraszewo. W artykule zauważono, że jeszcze kilkadziesiąt lat temu popularnym sposobem identyfikacji kobiet w badanych wsiach były formy utworzone od imienia męża. Jeżeli więc mąż miał na imię Stepan, to jego żona w społeczności wiejskiej zwała się Stepancza/Stepańcza, jeżeli mąż nosił imię Karp, to jego żona zwała się Karpicha.
W tym roku Podlaski Instytut Naukowy kontynuuje badanie imiennictwa tradycyjnego w czterech parafiach: Czyże, Kuraszewo, Nowoberezowo i Klejniki. To okazja, aby uzupełnić i pogłębić wiedzę na temat tradycji imienniczej badanego terytorium, także jeśli chodzi o sposób identyfikacji kobiet oraz ich potomków. Jak się bowiem okazuje, od form żeńskich, utworzonych od imion męskich powstawały nazwy rodowe. Jeśli więc kobieta od imienia swojego męża była określana przez przedstawicieli społeczności wiejskiej przydomkiem Kuźmicha, to jej potomków zwano we wsi – Kuźmiszyny. Odnosi się to głównie do sytuacji, gdy kobieta zostawała głową rodziny, np. była to wdowa. Wówczas od nazwy żeńskiej, utworzonej od imienia męża tworzono przydomek rodowy. W świadomości społecznej zatarło się jednak pochodzenie tego typu przydomków od andronimów. Niemal wszyscy informatorzy jako ich źródłosłów podawali imiona męskie – a więc na pytanie, od czego pochodzi przydomek Kuźmiszyny, wskazywali najczęściej imię męskie Kuźma, choć podstawą do utworzenia tego typu formy była w rzeczywistości żeńska forma Kuźmicha.
Tego typu przydomki rodowe często przechodziły z pokolenia na pokolenie. Funkcjonowały one w tradycyjnej społeczności wiejskiej w odniesieniu do wszystkich członków rodziny czy szerzej rodu, np. SerhiejKuźmiszyn (Serhiej, im. pol. Sergiusz, ukr. Сергій; Kuźmiszyn ≤ Kuźmichicha ≤ Kuźma, im. pol. Kosma, ukr. Кузьма), UlanaKuźmiszyna (im. pol. Julianna, ukr. Уляна), Serhiej i Ulana Kuźmiszyny etc.
Oto niektóre przydomki rodowe, utworzone od nazw żeńskich, powstałych od imion męża. Na początku zostaje podane imię męskie w wersji gwarowej (w nawiasie po polsku i w ukraińskim języku literackim), następnie forma żeńska, a na koniec forma rodowa (męska, żeńska i w odniesieniu do całej rodziny).
Jak widać na podanych przykładach, formy rodowe tworzono niekiedy od form hipokorystycznych.
Temat nazewnictwa kobiet w tradycyjnej społeczności wiejskiej na przykładzie wsi należących do czterech podlaskich parafii jest niezwykle bogaty i ciekawy. Na pewno będziemy do niego wracać podczas realizacji projektu.
************
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
Kontynuujemy przedstawianie ciekawych imion, które były nadawane w parafii prawosławnej Wniebowstąpienia Pańskiego w Klejnikach w dekanacie Narew diecezji warszawsko-bielskiej. Tym razem zostaną przedstawione ciekawsze imiona męskie, zapisane podczas badań terenowych na cmentarzu klejnickim. Formy te, o czym już wspomniano, są najczęściej zapisywane w języku rosyjskim (niekiedy z błędami), rzadziej w języku polskim. Nierzadko są one oddane w wersji gwarowej, używanej w Klejnikach i okolicy.
Oto wybrane ciekawe imiona męskie – wraz z materiałem fotograficznym. Na początku zostaje podana forma z inskrypcji nagrobnej, dalej forma gwarowa z zaznaczonym akcentem (o ile została zanotowana od informatora), a następnie wariant w języku literackim – ukraińskim i polskim.
Jak widać na podstawie wybranych imion, tradycja imiennicza parafii Klejniki jest niezwykle ciekawa, czego przykładem są tak oryginalne imiona, jak Fim, Klopko, Pantolim, Polewko, Font czy też Firko. Imiona te powoli odchodzą w zapomnienie – wraz z ostatnimi ich nosicielami, urodzonymi jeszcze przed II wojną światową.
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
W zeszłym roku w ramach projektu Podlaskiego Instytutu Naukowego, realizowanego dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, pod nazwą „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku” prowadzono badania m.in. na cmentarzu prawosławnym we wsi Klejniki (w miejscowej gwarze ukraińskiej Kleniki). Przedmiotem zainteresowania była tradycja imiennicza parafii prawosławnej Wniebowstąpienia Pańskiego w Klejnikach w dekanacie Narew diecezji warszawsko-bielskiej, w skład której wchodzą wsie: Klejniki, Koźliki, Pilipki, Kożyno, Lachy, Sapowo, Janowo, Istok.
Rezultatem zapoczątkowanych wówczas badań były artykuły poświęcone rzadkim imionom nadawanym w parafii. Zainteresowanych tematem oryginalnych imion męskich funkcjonujących w przeszłości w parafii Klejniki odsyłamy do artykułów na stronie Podlaskiego Instytutu Naukowego w zakładce „Badania”:
W tym roku, również dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, Podlaski Instytut Naukowy kontynuuje realizację projektu „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, a jednym z jego elementów są dalsze badania terenowe, w tym na cmentarzu w Klejnikach.
Inskrypcje nagrobne są nieocenionym źródłem wiedzy o imiennictwie tradycyjnym. Zwłaszcza w Klejnikach można odkryć wiele naprawdę rzadkich form imiennych, których nie znajdziemy na innych cmentarzach.
W tym roku udało się utrwalić kolejne formy imienne. Stąd też w artykułach publikowanych na stronie internetowej Podlaskiego Instytutu Naukowego będą przedstawione inne imiona nadawane mieszkańcom parafii zebrane w ostatnim czasie. Na początek zostaną omówione wybrane imiona żeńskie.
Jak już wspominano, inskrypcje nagrobne na podlaskich cmentarzach są najczęściej wykonane alfabetem rosyjskim (niekiedy z błędami), ale nierzadko imiona i nazwiska są oddane w wersji gwarowej, używanej w Klejnikach i okolicy, z zachowaniem cech typowych dla gwary ukraińskiej, np.: Павол – miejscowy wariant imienia Paweł; Лапинська – nazwisko zapisane zgodnie z ukraińską wymową z miękkim „ś” w części sufiksalnej, co jest cechą typowo ukraińską, niewystępującą w języku polskim, rosyjskim czy białoruskim.
Niektóre inskrypcje na cmentarzu, zwłaszcza te najnowsze, są sporządzone po polsku.
W trakcie wyjazdu w ramach projektu analizowane były nie tylko formy imienne pojawiające się na cmentarzu. Podczas rozmowy z pochodzącą ze wsi Klejniki informatorką udało się odtworzyć brzmienie gwarowe niektórych z imion utrwalonych na inskrypcjach nagrobnych na cmentarzu klejnickim. Formy w gwarze ukraińskiej niekiedy bowiem znacząco się różnią od form, które znajdziemy na nagrobkach (zapisanych po polsku, rosyjsku czy w wariancie cerkiewnym).
Oto kolejne wybrane formy imion żeńskich – wraz ze słowem komentarza i materiałem fotograficznym. Na początku zostaje podana forma z inskrypcji nagrobnej, dalej forma gwarowa z zaznaczonym akcentem, a następnie wariant w języku literackim – ukraińskim i polskim.
Jak widać, na inskrypcjach nagrobnych pojawia się najczęściej rosyjski wariant imienia, co ciekawe, również zapisany alfabetem łacińskim (a więc Akulina zamiast oficjalnej polskiej formy Akwilina).
W przeszłości w badanych wsiach imię to było dość często nadawane. Warte jest odnotowania z tego względu, iż obecnie nie jest ono szczególnie popularne.
Materiały zebrała Ludmiła Łabowicz w ramach zadania „Tradycje imiennicze wsi podlaskiej XVIII-XX wieku”, realizowanego przez Podlaski Instytut Naukowy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.
Dziś mija 36. rocznica założenia koła Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w Kuzawie/Czeremsze. 28 lutego 1987 roku w wiejskim klubie w Kuzawie odbyło się zebranie założycielskie, połączone z projekcją video występów zespołu pieśni i tańca Kubańskich Kozaków.
Powstanie koła Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego było inicjatywą miejscowej młodzieży, która postanowiła sformalizować swoją działalność związaną z zachowaniem ukraińskiego dziedzictwa kulturowego Czeremchy i okolicznych wsi.
Koło prowadziło aktywną działalność ukraińską – organizowało koncerty, zabawy noworoczne, wykłady, eliminacje podlaskich zespołów przed Festiwalem Kultury Ukraińskiej w Sopocie, konkursy pisanek i inne działania. Na zaproszenie koła UTSK przebywał w Czeremsze chór „Żurawli”. Dzięki jego działalności odbyło się kilkadziesiąt koncertów z udziałem takich zespołów, jak „Dumka” z Górowa Iławeckiego, „Bandura” z Przemyśla, „Czeremosz” z Węgorzewa, „Horyna” z Równego i innych.
O historii koła można słuchać m.in. w zeszłorocznej audycji „Ukraińskie Słowo” Związku Ukraińców Podlasia:
Było to jedno z pięciu kół Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, które w latach 80. XX w. działały na Podlasiu. Ponadto funkcjonowały koła w Kleszczelach (założone w 1957 roku, reaktywowane w 1984 roku), Bielsku Podlaskim, Białymstoku i Hajnówce.
Gdy powstał Związek Ukraińców w Polsce, w 1990 roku powołano do życia Podlaski Oddział ZUwP. 22 marca 1992 roku przekształcił się on w Związek Ukraińców Podlasia, a podlaskie koła UTSK przestały funkcjonować. Ich aktywiści włączyli się w działalność nowej podlaskiej organizacji.
Przez wiele lat Związek Ukraińców Podlasia, którego powstanie było rezultatem wcześniejszych działań kół UTSK, był jedyną organizacją ukraińską na Podlasiu. Obecnie oprócz ZUP stowarzyszeniem podlaskiej społeczności ukraińskiej jest również Podlaski Instytut Naukowy.
